راز تورم نابرابر در دهک‌ های مختلف چیست؟

بررسی‌ها نشان می‌دهد اینکه کدام گروه از مردم تورم بیشتر یا کمتری نسبت به گروه‌های دیگر تجربه می‌کنند در یک مورد نهفته است و آن سبد مصرفی نام دارد. در واقع اگر گروهی اهمیت بیشتری به خوراکی‌ها بدهد و تورم از ناحیه خوراکی‌ها باشد احتمالا تورم بالاتری را به طور نسبی تحمل خواهد کرد. از طرف دیگر اگر سبد مصرفی یک گروه اهمیت بیشتری به اقلام غیرخوراکی و خدمات بدهد محتمل است که وقتی تورم بیشتر از ناحیه غیرخوراکی‌‌ها و خدمات باشد تحت فشار تورمی بیشتری قرار بگیرد.

آمارها حاکی از این امر است که تورم دهک دهم که ثروتمندترین گروه جامعه محسوب می‌شوند در دوران کرونا بالاتر از تورم دهک‌های اول و پنجم محاسبه شده است. از طرف دیگر با حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی خلاف این اتفاق رخ داده و گروه‌های پایین‌تر و فقیرتر جامعه مانند دهک‌های اول و پنجم تورم بیشتری را در مقایسه با دهک دهم تجربه کرده‌اند. از طرف دیگر در دو سال اخیر با وجود روند نزولی تورم، دهک دهم بیشتر از دهک‌های اول و پنجم تحت تاثیر تورم بوده‌اند.

مختصری در مورد تورم و دهک‌های هزینه‌ای

دهک‌های هزینه‌ای به گروه‌بندی‌های آماری از خانوارها بر اساس سطح مخارج آن‌ها اشاره دارد. این دهک‌ها به‌طور معمول به ۱۰ بخش مساوی تقسیم می‌شوند که هر یک شامل ۱۰ درصد از کل خانوارهای جامعه است. این گروه‌بندی‌ها به تحلیل بهتر توزیع درآمد و وضعیت اقتصادی خانوارها کمک می‌کنند.

هر دهک از کم‌درآمدترین (دهک اول) تا پردرآمدترین (دهک دهم) طبقه‌بندی می‌شود. معمولا خانوارهایی که در دهک‌های پایین‌تر قرار دارند، هزینه‌های خود را بیشتر صرف اقلام خوراکی‌ می‌کنند. در مقابل، خانوارهای دهک‌های بالاتر هزینه‌های بیشتری را صرف اقلام غیرخوراکی و خدمات می‌کنند. به عبارت دیگر، دهک اول نماینده ۱۰ درصد از کم‌هزینه‌ترین و دهک دهم نماینده ۱۰ درصد از پرهزینه‌ترین خانوارهای کشور است.

علت محاسبه دهک از سمت هزینه (دهک هزینه‌ای) این است که معمولا درآمد خانوارها – که عمدتا از محل پرسش‌نامه مشخص می‌شود – کم‌برآوردی دارد و در مقابل، هزینه‌ها با مقداری بیش‌برآوردی همراه هستند، معیار قرار دادن هزینه می‌تواند نماگر بهتری برای این محاسبات باشد.

برای محاسبه تغییر قیمت هزینه سبد مصرف خانوارها در دهک، باید به شاخص قیمت سبد مصرف در دهک‌ها رجوع کرد. شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) نشان‌دهنده قیمت کالاها و خدمات موجود در سبد مصرفی خانوارهاست. مرکز آمار این شاخص را با سال پایه ۱۴۰۰ محاسبه می‌کند. در این روش، فرض می‌شود که خانوارها از یک سبد مشخص شامل کالاهای خوراکی، غیرخوراکی و خدمات استفاده می‌کنند. هر یک از اقلام موجود در این سبد دارای وزن یکسان و ثابت است. قیمت این سبد در سال پایه برابر با ۱۰۰ در نظر گرفته می‌شود و سپس تغییرات قیمت ماهانه بر اساس این مقدار محاسبه می‌شود تا تورم به دست آید.

بالا و پایین تورم دهک‌ها در ۶ سال

تورم دهک‌های اول، پنجم و دهم در اوایل سال ۹۸ نزدیک به ۳۰ درصد بوده و در اواخر سال ۱۴۰۳ یعنی بعد از ۶ سال نزدیک به ۳۰ درصد محاسبه شده است. با این‌حال در این مدت تورم سالانه این سه دهک نوسانات زیادی را تجربه کرده است. البته این نوسانات هرکدام دلایل خاص خود را داشته‌اند.

به طور مثال شیوع ویروس کرونا در اواخر سال ۹۸ یکی از این موارد است. در اثر وقوع پاندمی و محدودیت‌های ناشی از آن آسیب‌ها و زیان‌های زیادی به فعالیت‌های اقتصادی وارد شد. تورم و افزایش قیمت همه کالاها و به ویژه کالاهای غیرخوراکی و خدماتی از جمله این موارد است. این اقلام برخلاف خوراکی‌ها متاثر از سیاست‌های یارانه‌ای دولت نیز نشدند. از همین‌رو چون دهک‌های بالاتر اهمیت بیشتری به اقلام غیرخوراکی و خدمات می‌دهند در نتیجه تورم بالاتری نسبت به دهک‌های پایین‌تر متحمل شده‌اند.

در اردیبهشت سال ۱۴۰۱ بعد از اجرای سیاست جراحی اقتصادی توسط دولت سیزدهم و حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی مجددا تورم برای همه گروه‌ها افزایش یافت. به دلیل این‌که هدف از اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی در جهت تامین اقلام خوراکی و کالاهای ضروری بود از همین‌رو، توقف تخصیص این ارز موجب شد تا تورم خوراکی‌ها در مقایسه با اقلام غیرخوراکی و خدمات افزایش بیشتری داشته باشد. چون در سبد دهک‌های پایین، خوراکی‌ها اهمیت بالاتری دارند در نتیجه از اردیبهشت ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۲ دهک‌های پایین‌تر مانند دهک اول و پنجم تورم بیشتری را نسبت به دهک‌های بالاتر مانند دهک دهم تجربه کرده‌اند.

بعد از تخلیه شوک حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی در سال ۱۴۰۲، تورم به طور کلی روند کاهشی را در پیش گرفت. در مورد دهک‌های هزینه‌ای این امر صادق است. این اتفاق در نتیجه سیاست‌های بانک مرکزی در کاهش نرخ رشد نقدینگی به کانال ۲۰ درصد و همینطور ثبات نرخ ارز رخ داده است. با این‌وجود همچنان تورم در ایران بالاتر از ۳۰ درصد باقی‌مانده و به نسبت کشورهای دیگر رقم بالایی محسوب می‌شود.

با اینکه تورم در تقریبا دو سال گذشته نزولی بوده اما در این مدت دهک‌های بالاتر فشار تورمی بیشتری را متحمل شده‌اند. دلیل در افزایش قیمت بیشتر کالاهای غیرخوراکی و خدمات در مقایسه با خوراکی‌ها نهفته است. به عبارت دیگر در این مدت فشار تورمی بیشتر از ناحیه اقلام غیرخوراکی و خدمات بوده و چون دهک‌های بالاتر اهمیت بیشتری به این گروه‌ از کالاها می‌دهند از همین‌رو تورم بالاتری را نیز تجربه کرده‌اند.