مراسم دف نوازی پالنگان و جشن هزار دف

یکی از باشکوه‌ترین آیین های ایرانی در کردستان، مراسم دف نوازی پالنگان است که همه‌ساله در روستای پلکانی پالنگان کامیاران برگزار می‌شود. جشن هزار دف از جاذبه‌های گردشگری فرهنگی این منطقه است که با حضور و همراهی مردم بومی و نوازندگانی از سراسر ایران، تصویری زنده از غنای هنری و فرهنگی غرب کشورمان ارائه می‌دهد. این مراسم نه‌تنها نمایش هنر دف نوازی کردستان، بلکه زبانی گویا و میراثی زنده از آیین‌های عرفانی و شکوه همدلی ایرانیان از روزگاران کهن تا کنون است.

مراسم هزار دف پالنگان چیست؟

بزرگ‌ترین مراسم دف نوازی پالنگان، گردهمایی هزار دف است که در آن، صدها نوازنده محلی و دف‌نوازانی از دیگر مناطق ایران، با لباس سنتی کردی و دف‌های تزیین‌شده، در روستای پالنگان گرد هم می‌آیند. آن‌ها بر روی بام‌ها و ایوان‌های خانه‌ها و کوچه‌های روستا می‌ایستند و ابتدا ریتم‌های آیینی را به‌آرامی می‌نوازند.

سپس پیران طریقت اهل حق کلام‌های یارسان، شامل اشعاری عرفانی به زبان گورانی را می‌خوانند. کم‌کم، نوای دف‌ها به اوج می‌رسند و ریتم‌ها سریع‌تر می‌شوند. نوازندگان حین دف‌نوازی، با حرکات موزونِ چرخشی و پایکوبی، نواها و صحنه‌هایی خلق می‌کنند که گویی، کوه‌های هورامان را نیز به هماهنگی با خود فرامی‌خوانند.

این آیین برای مردمان محلی ارزش معنوی و حرمتی خاص دارد. برخی از آن‌ها معتقدند صدای جمعی دف‌ها بیماران را شفا می‌دهد و شر را دور می‌کند. در گذشته، گاهی دف‌نوازی برای طلب باران یا دفع بلاهای طبیعی انجام می‌شد.

تاریخ مراسم دف نوازی روستای پالنگان

این آیین هر سال در فصل بهار یا هم‌زمان با جشن‌های باستانی کردستان برگزار می‌شود. زمان مراسم دف نوازی پالنگان در سال‌های منتهی به ۱۴۰۴، جمعه آخر فرودین ماه بوده است و گردشگران بسیاری را مجذوب خود کرده است.

جشن هزار دف پالنگان با طلوع خورشید آغاز می‌شود. زمانی که نخستین پرتوهای آفتاب بر دیواره‌های سنگی روستا می‌تابد، نوازندگان در فضای باز روستا، دف به دست آماده می‌شوند و شروع به نواختن می‌کنند. هم‌نوازی هزاران دف همراه با حرکات موزون نوازندگان که گاه به شکل حلقه‌های هم‌مرکز می‌چرخند، فضایی عرفانی و شور و حالی بی‌مانند ایجاد می‌کند.

با غروب آفتاب، زمان مراسم دف نوازی پالنگان به پایان می‌رسد؛ اما نوای دف‌ها تا پاسی از شب در کوچه‌پس‌کوچه‌های روستا طنین‌انداز است، گویی روح این آیین کهن هرگز این خاک را ترک نمی‌کند.

آداب و رسوم دف نوازی کردستان

آیین دف‌نوازی کردستان در سال ۱۳۹۵ خورشیدی در فهرست میراث فرهنگی ناملموس ایران ثبت شد. مراسم دف نوازی پالنگان همچون زیست‌نامه فرهنگی منطقه، همراه با آداب و رسوم خاصی است و نمادهای گوناگونی دارد:

• دف‌ها اغلب از پوست بز محلی و چوب توت ساخته شده‌اند و حلقه‌های فلزی آن‌ها نماد وحدت به حساب می‌آیند؛
• نوازندگان، از زن و مرد، با لباس‌های محلی شامل پیراهن کردی و شال سفید و کلاه مال‌بند حاضر می‌شوند؛
• رهبری گروه‌های دف‌نوازی را یکی از استادان دف به عهده می‌گیرد که از چهره‌های شناخته‌شده و با سابقه و مهارت در موسیقی آیینی کردی باشد. او ریتم‌ها را تنظیم می‌کند و برای هدایت گروه، با حرکات دست، تغییر ریتم و هماهنگی بین نوازندگان را مدیریت می‌کند؛
• افرادی از پیران طریقت یارسان یا اهل حق، به‌عنوان مرشدان معنوی و نمادین در مراسم هزار دف حضور دارند. آن‌ها گاه اشعار عرفانی می‌خوانند تا فضای آیینی جشن را عمق و معنا ببخشند.
• کودکان هفت‌ساله با دف‌های کوچک در حلقه نوازندگان می‌ایستند تا پیام زنده‌نگه‌داشتن سنت‌ها در نسل‌های متمادی را برسانند؛
• در حاشیه مراسم، شیرینی‌ها و خوارکی‌های محلی همچون نان کولیره به‌عنوان نذری پخش می‌شود.
• رقص کُردی و حرکات موزون دسته‌جمعی مانند هه‌لپه‌رکی نیز به اجرا درمی‌آید؛
• برخی نوازندگان پیش از نواختن، دف را می‌بوسند یا به نشانه احترام، آن را بالا می‌گیرند؛
• پاکیزگی و طهارت از شرط‌های حضور در این مراسم است. بسیاری از نوازندگان پیش از مراسم غسل آیینی انجام می‌دهند یا با وضو حاضر می‌شوند.

جشنواره بین‌المللی دف نوای رحمت

از دیگر مراسم دف‌نوازی گروهی کردستان جشنواره بین‌المللی دف‌نوازی نوای رحمت است که شکوه موسیقی سنتی ایرانی را به نمایش می‌گذارد. جشنواره دف نوای رحمت همه‌ساله هم‌زمان با عید قربان و عید غدیر در سنندج، شهر خلاق موسیقی، برگزار می‌شود.

در این جشنواره، دف‌نوازی به‌صورت گروه‌نوازی، تک‌نوازی و اجرای همراه با مولودی‌‌خوانی برگزار می‌شود. بزرگداشت چهره‌های فاخر موسیقی کردستان، معرفی آثار پژوهشی و هنری مکتوب و نمایش فیلم‌ها و مستندهایی با موضوع موسیقی محلی و ساز دف از بخش‌های جانبی جشنواره دف نوای رحمت سنندج است.

سایر سازها در مراسم دف نوازی

در مراسم هزار دف پالنگان تمرکز اصلی بر نواختن هماهنگی صدها دف است؛ بنابراین، سایر سازها معمولاً به‌صورت محدود و در بخش‌های خاصی به کار می‌روند. به‌طور کلی، ساز اصلی و برخی سازهای مکمل که در این مراسم نواخته می‌شوند، عبارت‌اند از:

• دف، ساز اصلی مراسم دف نوازی پالنگان و از سازهای مشهور در موسیقی ایرانی است که نوعی ساز کوبه‌ای به شمار می‌رود. این ساز شامل یک حلقه چوبی است که بر روی آن، پوست نازکی کشیده شده و با ضربه‌ی انگشتان به صدا درمی‌آید.
• تنبور یا سه‌تار باستانی ایرانیان، ساز آیینی یارسان و اهل حق است که صدایی بم و روح‌نواز دارد و معمولاً در مراسم مذهبی و جشن‌های معنوی کردستان اجرا می‌شود.
• دهل و سرنا، از سازهای فولکلور کردی هستند که ریتم‌های شاد و حماسی دارند و مناسب رقص‌های جمعی مانند هه‌لپه‌رکی هستند.
• شمشال یا نی کردی، نوایی ملودیک و عرفانی دارد و در قطعات آرام، دف را همراهی می‌کند.
• کمانچه، ساز مخصوص موسیقی اورامی و هورامی شناخته می‌شود.
• دوزله، نوعی ساز بادی محلی است.

تماشای آیین پرشکوه هزار دف پالنگان را از دست ندهید!

در دل کوه‌های سر به فلک کشیده‌ی هورامان، جشن دف‌نوازی پالنگان همچون تابلویی زنده از اصیل‌ترین آیین‌های ایرانی به چشم می‌خورد. «دستی بر ایران» سفر به این روستا و تماشای این مراسم را به شما پیشنهاد می‌کند؛ به جایی که نوای هماهنگ صد‌ها دف، در هم‌آوایی با بادهای کوهستانی، فضایی روح‌نواز و آسمانی می‌آفریند.

در آیین دف نوازی روستای پالنگان، هر ضربه بر پوست دف گویی قلب تپنده‌ی کوهستان را به صدا درمی‌آورد و هر حرکت موزون نوازندگان، روایتی کهن از وحدانیت و همدلی را زمزمه می‌کند. اینجا، دف تنها یک ساز نیست؛ بلکه پلی است میان زمین و آسمان، میان گذشته و حال، و نمادی زنده از شکوه آیینی که با گذشت قرن‌ها، هنوز نفس‌هایی گرم و جان‌بخش دارد.

مراسم دف نوازی پالنگان و جشن هزار دف، یکی از آیین‌های سنتی و جذاب در پالنگان است که هر ساله با شور و حال خاصی برگزار می‌شود. این روستای تاریخی با معماری پلکانی و طبیعت بکر خود، یکی از مقاصد گردشگری محبوب در استان کردستان به‌شمار می‌آید. اگر می‌خواهید بیشتر با روستای پلکانی پالنگان کامیاران آشنا شوید و از جاذبه‌های منحصربه‌فرد آن مطلع شوید، حتماً به این مطلب سر بزنید.

پرسش‌های متداول درباره مراسم دف نوازی پالنگان کردستان

قدمت دف نوازی کردستان به چه زمانی برمی‌گردد؟

برخی پژوهشگران پیشینه‌ای ۳هزار ساله برای این مراسم بیان می‌‌کنند و آن را بازمانده‌ای از آیین‌های مهرپرستی می‌دانند که در کوهستان‌های زاگرس برای ستایش میترا (خدای نور) اجرا می‌شدند. پس از اسلام نیز این آیین با عرفان یارسان آمیخته گشته و دف را سازی مقدس معرفی کرده‌اند.

شکل امروزی مراسم هزار دف در پالنگان کردستان، در دوره صفویه تثبیت شده است که هر سال در بهار، با جشن‌های طبیعت‌گرایانه کردی برگزار می‌شود. برخی سفرنامه‌های جهانگردان در دوره قاجار نیز نمایش دایره‌های عظیم دف‌نوازان در کوه‌های اورامان را گزارش داده‌اند.

دف نوازی کردها در چه مراسمی اجرا می‌شود؟

دف یکی از سازهای عرفانی است که مردم کرد جایگاه والایی برای آن قائل‌اند و در مراسم آیینی و عرفانی و جشن‌های ملی و مذهبی گوناگون آن را می‌نوازند؛ ازجمله در جشن میلاد پیامبر اکرم(ص)، عید فطر، عید غدیر، جشن نوروز، مراسم پیر شالیار، مراسم هزار دف روستای پالنگان، مراسم عروسی و… .

تاریخ مراسم هزار دف ۱۴۰۴ چه زمانی است؟

برخلاف دو سال پیش از این که در جمعه آخر فروردین، مراسم دف نوازی روستای پالنگان برگزار شد، استانداری کردستان تاریخ برگزاری مراسم در سال ۱۴۰۴ را به رضایت مردم محلی و آمادگی نهادهای میزبان و فراهم‌بودن زیرساخت‌های لازم وابسته دانسته است.