شهر باستانی شوش، این گنجینه‌ی هفت‌هزارساله که در جنوب غرب ایران آرام گرفته، قصه‌ای از صلابت و شکوه تمدن‌های کهن را در خود جای داده است. قدم‌زدن در کوچه‌های خاکی این شهر، شما را به سفری شگفت‌انگیز در دل تمدن عیلامی می‌برد؛ جایی که روزگاری صاحبان نخستین خط و هنر کاشی‌کاری بودند و ثبتش در فهرست آثار ایران در یونسکو نشان از اهمیت جهانی آن است. از زیر آفتاب سوزان خوزستان تا ملایمت نسیم دشت‌های شاوور، هر سنگفرش و هر ستون، روایت‌گر داستانی است پر از شور زندگی و تعامل فرهنگی.
با دستی بر ایران همراه شوید تا نقشه‌ی شگفتی‌ها و عکس‌های بی‌بدیل این شهر باستانی را کشف کنید. در این راهنمای جامع، نه‌تنها تاریخچه‌ی شهر باستانی شوش را خواهید شناخت، بلکه با جزئیاتی چون سکونتگاه‌های پیش‌از‌تاریخ و رازهای به‌جا‌مانده از بازی‌های آیینی و تجارت‌های بازرگانی عصر برنز آشنا می‌شوید.
در شوش حکمت و قانون‌گزاری بسیار رایج بود، و مردم آن از علم و نظم بهره‌ور بودند. -ابوریحان بیرونی
در شوش حکمت و قانون‌گزاری بسیار رایج بود، و مردم آن از علم و نظم بهره‌ور بودند.
-ابوریحان بیرونی
اولین بار در اوایل قرن ۱۲ میلادی، بنجامین بن جناح، خاخام یهودی، شهر شوش را شناسایی کرد. بعدها در سال ۱۸۵۰ میلادی، ویلیام کنت لوفوس انگلیسی برای اولین بار در این منطقه حفاری نمود. پروفسور فرانسوی، رومن گریشمن، بیش از باستان‌شناسان دیگر، در این منطقه به کاوش پرداخت و شوش را به ۱۵ لایهی باستانی تقسیم کرد.
بین سال‌های 1884 تا 1886 میلادی، مارسل دیولافوا کاوشهایی در منطقه انجام داد و بقایایی از ساختمان‌های هخامنشی و ساسانی در آنجا یافت. بعد از آن نیز فصلهایی از کاوش در این منطقه انجام شد و اشیای یافتشده به فرانسه منتقل گردید.
در سال 1891 میلادی، ژان دمرگان بههمراه هیئتی از باستان‌شناسان فرانسوی و با اجازهی رسمی از دولت ایران، به کاوش و گمانه‌زنی در شهر باستانی شوش پرداخت. او محوطهی باستانی شهر شوش را به چهار بخش تقسیم کرد:
قلعه‌ی شوش قلعه‌ای است که ژاک دمورگان برای سکونت باستان‌شناسان فرانسوی در نزدیکی آرامگاه دانیال نبی شوش، روی تپه‌ی تاریخی آکروپل بنا کرده است. از مهم‌ترین آثار بهدستآمده از این تپه‌ها، می‌توان به مجسمهی معروف ملکهی ناپیر اسوستون، لیوان مشهور سفالی شوش به‌رنگ نخودی و نقش بزکوهی و قانون حمورابی اشاره کرد.
دمورگان قلعه را با نقشه‌ای قرون وسطایی زیر نظر مصطفی دزفولی ساخت. نیروهای کارِ ساخت قلعه ایرانیان بودند. آجرهای بهکاررفته در ساخت بنا از ویرانه‌های کاخ آپادانا و زیگورات چغازنبیل به دست آمده بود. آجرهای تپه‌ی چغازنبیل نوشته‌هایی به خط میخی داشتند. بعدها دولت ایران خواستار اسناد و مدارک مربوط به ساخت این قلعه شد که در سال 1373 خورشیدی دولت فرانسه این اسناد را به ایران تحویل داد.
در اواسط هزارهی پنجم پیش از میلاد، بیش از ۱۰۰ روستا در دشت خوزستان (جنوب غربی ایران امروزه) وجود داشت. یکی از نمونههای برجسته در بین این روستاها، «چغامیش» در میانهی این دشت بود. این روستاها با یکجانشینشدن عشایر و پرداختن آنها به کشاورزی و سفالگری شکل گرفته بودند.
شکلگیری شهر باستانی شوش، از روستایی در منطقه‌ای با مساحت تقریبی ده هکتار در نزدیکی شاوور آغاز شد. در ابتدا جمعیت آن بیش از ۲۰۰۰ نفر بود. این شهر در حاشیهی دشت قرار داشت؛ اما خیلی زود به مرکز آیینی منطقه تبدیل گشت. معماری بهکاررفته در این منطقه، با معماری سومریها متفاوت بود؛ در حقیقت، ویژگیهای معماری عیلامی را داشت.
ساکنان اولیه، سکوی بزرگی را به‌عنوان مرکز روستا در نظر گرفتند. در نزدیکی این سکو، قبرستانی با تقریباً ۲۰۰۰ قبر وجود دارد. در هریک از تابوتهای این قبرستان، ظروف منقوش ساختهشده از گل یا قیر طبیعی و تعدادی تبر و یک آینهی مسی وجود دارد.
شهر باستانی شوش، بیش از هر دوره‌ی دیگری، به دوره‌ی عیلامیان نسبت داده شده است. در زبان اهالی بین‌النهرین، کلمهی عیلام به‌معنای «مردم کوه» است. گمان میرود دلیل این نامگذاری این است که ساکنان آن قبل از مهاجرت به این منطقه، در کوهها زندگی میکردهاند. آنها تقریباً به‌مدت ۲۰۰۰ سال، از این شهر به‌عنوان پایتخت خود استفاده کردند.
از ۳۵۰۰ تا ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، تأثیر فرهنگ سومریان بر شهر باستانی شوش، از طریق سفالهای چرخساز و تغییرات رخداده در معماری این منطقه، مشاهده می‌شود. طی این دوره، جمعیت رشد کرده و مبادلات تجاری رونق یافته بود. این امر آغازگر حسابداری و نوشتن بود. ویژگی دیگر این دوره، استفاده از مهرهای صاف و استوانهای بهمنظور مشخصکردن هویت صاحبان آنها بود.
از میان آثار باستانی شهر شوشِ دوره‌ی عیلامی، «پیکره‌ی خدایان» جایگاه ویژه‌ای دارد. نمونه‌ای از این خدایان در موزه‌ی لوور پاریس نگهداری می‌شود؛ این نمونه از جنس طلاست. عیلامی‌ها از عناصر طبیعی مانند قیر و شیشه و فلزات در ساختمان‌سازی استفاده می‌کردند.
معبد چغازنبیل و اشیای یافتشده در آن اوج شکوفایی فرهنگ و تمدن عیلامی را نشان می‌دهند. اونتاش ناپیریشا، پادشاه عیلامی، این معبد را در طول قرن سیزدهم پیش از میلاد، بهمنظور پرستش خدایان ساخته است. معبد پنجطبقهی زیگورات، در اصل به این دو خدای عیلامی متعلق بوده است: «ناپیریشا» و «این‌شوشیناک». آنها عقیده داشتند که ایزد نگهبان پایتختشان، از آن نقطه به آسمان صعود می‌کند.
این سازه، در مرکز شهری به نام «اونتاش ناپیریشا» واقع شده که نام آن برگرفته از پادشاه فقید و بنیانگذار شهر است. از عجایب این شاهکار معماری، سیستمهای تصفیه و انتقال آب است. آنها آب را از رودخانهی کرخه در ۴۵کیلومتری این بنا، به آن منتقل می‌کردند.
در این دوره، هنرهای متعددی شکوفا شدند. مهارتهای فلزکاران به خلق مجسمههای طلا و نقرهی اعجابآوری انجامید. تزیینات انجام‌شده روی آجرهای این دوره، نشاندهندهی جنبههای خاصی از هنر عیلام میانه است که از هنر بابل الهام گرفته شده بود. قبرهای این دوره با سقفهای تاقدار ساخته شده‌اند.
در سال ۶۴۰ میلادی، «آشوربانی‌پال» فرمانروای آشوریان، به شوش حمله و آن را تصرف کرد. بدینترتیب، حکومت عیلامی‌ها نابود شد و شوش تا زمان پیروزی هخامنشیان در سکوت فرو رفت.
در اواسط هزارهی سوم پیش از میلاد، فرهنگ بین‌النهرین بر فرهنگ عیلامی غلبه کرد و شوش به شهر سومری تبدیل شد. در نتیجه، شاهزادگان انشان و نجیبزادگان دیگر با هم متحد شدند و سلسلهی جدیدی را به وجود آوردند.
بدون شک، دوره‌ی سوم حکومت عیلام (عیلام میانه) باشکوهترین دوران شوش باستانی است. شوتورک ناهونته (اولین پادشاه)، مرزهای قلمروی خود را تا حد زیادی گسترش داد. او چندین بنای تاریخی ساخت. طی این دوره، سنتهای قدیمی احیا شدند و مردم به‌گرمی از آنها استقبال کردند. پنج پادشاه به‌مدت ۷۰ سال به این روند ادامه دادند.
همراه با افول قدرت سلسلهی شوتورکی، صلح و آرامش از بین رفت و مردم مجبور شدند به سبک زندگی کوچگرایانهی خود بازگردند. بنابراین، تاریخ شوش تا قرن هشتم قبل از میلاد تاحدی نامعلوم است.
در سال ۶۴۵ پیش از میلاد، آشور بانیپال از عیلامی‌ها خواست بت خدایشان نانا را به آشور بفرستند؛ چراکه از نتیجهی جنگهای پیشین رضایت نداشت و بهدنبال بهانهای برای جنگ بود. ازآنجاکه پادشاه وقت عیلام میدانست پاسخ مثبت، بهمنزلهی پایان زندگی‌اش خواهد بود، تصمیم گرفت در مقابل درخواست وی مقاومت کند. در نتیجه، آشوریان به شهر باستانی شوش حمله کردند و آن را با شدت هرچه تمامتر نابود کردند.
در قرن هشتم قبل از میلاد، مادها در فلات ایران به قدرت رسیدند و به احیای فرهنگ ایرانی کمک کردند و آن را با فرهنگ عیلامیان و دیگر جوامع محلی پیشین درآمیختند.
در پایان قرن، مادها به تجدید حیات قلمروی پادشاهی شوش و انشان کمک نمودند و از آن حمایت کردند تا دوره‌ی جدیدی به نام «عیلام نو» به وجود آید. آنها چندین بار با پادشاهان بین‌النهرین جنگیدند و در مقابل آنها پیروز شدند.
ازآنجاکه پادشاهان هخامنشی از انشان میآمدند، رابطهی خوبی با عیلامی‌ها داشتند. بنابراین، به بازسازی شهر باستانی شوش کمک کردند. در زمان داریوش بزرگ، شوش بهدلیل آبوهوای معتدل و نزدیکی به بین‌النهرین، به‌عنوان پایتخت زمستانی و مرکز اداری و تجاری هخامنشیان اعلام شد. کاخ آپادانا و آکروپل و شهر سلطنتی، برخی از آثار تاریخی به‌جا‌مانده از این دوره هستند. پادشاهان هخامنشی کاخهای باشکوهی در شوش بنا کردند و سفیران سیاسی کشورها را در آنجا به حضور می‌پذیرفتند.
کاخ آپادانای شوش، قصر زمستانی شاهان هخامنشی و کاخ اصلی داریوش بزرگ بوده است. این کاخ به‌دستور داریوش بزرگ، در حدود سال‌های 521 تا 515 پیش از میلاد در شوش روی آثار و بقایای عیلامی بنا نهاده شد.
داریوش کبیر در کتیبه‌ای در شوش می‌گوید: «به یاری اهورامزدا کاخ باشکوه شوش را بنا کردم.»
از آنچه داریوش کبیر ساخته است بقایایی نمانده و آنچه امروزه به‌عنوان یادگارهای کاخ آپادانا می‌شناسیم، متعلق به دوره‌ی اردشیر دوم است. ستونها و سرستونها شبیه به تخت‌جمشید هستند. سرستونها مجسمه‌هایی از ترکیب انسان و حیوانند. کف تالارها با سنگهای بزرگی فرش شده است.
کاخ آپادانا نیز مانند سایر کاخهای هخامنشی با حمله‌ی اسکندر نابود شد.
در زمان سلوکیان و اشکانیان، شهر باستانی شوش اهمیت خود را از دست داد؛ اما همچنان مرکز تجاری مستقلی بود. در این زمان ارتباط تجاری با هند و عربستان و فروش ادویه و کالاهای آن در بازارهای شوش رایج بود. این رونق در دوره‌ی اشکانی نیز ادامه یافت. سکه‌هایی از زمان سلوکیان و اشکانیان در شوش یافت شده است.
در اواخر قرن چهارم پیش از میلاد، شوش به شهری کاملاً یونانی تبدیل شد و نام آن تغییر یافت. در این دوره، بخشی از شهر هخامنشی بازسازی گردید و بخشی از کاخهای هخامنشیان بار دیگر مسکونی شدند.
هنر هلنیستی تأثیر بسیاری بر این دوره بر جای گذاشت. برخی از این تأثیرات در سازمانهای اجتماعی و مراکز ورزشی و حتی عبادتکردن خدایان یونان در این شهر به چشم می خوردند. در زمان اشکانیان، تولیدات محلی بازهم از سر گرفته شدند و خانههای بزرگ، شکل ایرانی به خود گرفتند. در اواخر دوره‌ی اشکانیان، کارگاههای سفالگری بزرگی در شهر ساخته شدند.
در این دوره، شوش بههمراه جندی‌شاپور و شوشتر، مرکز اصلی بازرگانی به حساب می‌آمد، بهخصوص در تولید و صادرات ابریشم. در زمان فرمانروایی شاپور دوم، در قرن چهارم پس از میلاد، شورشی در شهر شوش بر پا شد که شاه آن را فرونشاند. بر اثر درگیری پیشآمده، شهر ویران شد. شاپور دستور داد شهر بازسازی شود و شهر جدید را «ایران خره شاپور» بهمعنی «شکوه ایران به‌دست شاپور» نام نهاد.
در آن زمان، مسیحیان زیادی در شوش زندگی می‌کردند. ازآنجاییکه مسیحیت به‌عنوان دین دشمن (رومیها) شناخته میشد، حدود سال ۳۵۰ پیش از میلاد، شاپور دوم در شمال غربی شوش، شهر دیگری به نام «ایوان کرخه» ساخت.
او بهمنظور جایگزینکردن این شهر با شهر شورشی شوش، چندین کارگاه نساجی در آن ساخت. بااینحال، شهر باستانی شوش بهدلیل قرارگیری در مسیر ابریشم، در قرن ۶ و ۷ میلادی احیا گردید و بهزودی به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان اصلی ابریشم شناخته شد.
مطابق با کتابهای «فتحالفتوح» و «تاریخ طبری»، هفده سال پس از هجرت پیامبر اکرم(ص) از مکه به مدینه، مهاجمان عرب بیش از ۳۰هزار نفر را در شهر باستانی شوش قتلعام کردند. در قرون وسطی، این شهر پایتخت خوزستان بود. قلعه‌ای در برابر هرگونه تهدید خارجی از شوش محافظت میکرد. این شهر بازارهای بزرگ و مسجدی با دو ستون استوانهای داشت.
تا زمان حمله‌ی مغولها و ظهور اهواز به‌عنوان پایتخت جدید استان خوزستان، این شهر جمعیت زیادی داشت. شوش همچنان بهدلیل داشتن پارچههای ابریشم خام، نیشکر، انار و مرکبات مشهور بود. پس از آن حمله، شوش بهدلیل وجود آرامگاه دانیال نبی در آن، به شهر زیارتی برای یهودیان و مسلمانان تبدیل شد.
شوش فرازونشیبهای بسیاری به خود دیده است؛ اما مردم این منطقه از استان خوزستان، در نزدیکی بقایای این سکونتگاه باستانی بشر به زندگی خود ادامه می‌دهند. امروزه شوش بهدلیل وجود راهآهن، سد دز، سیستم آبیاری مدرن، شرکتهای بزرگ کشاورزی و صنعتی، جمعیت زیادی را به خود جذب کرده است. البته بیشتر ساکنان در صنعت خدماتی و تجارت مشغول هستند.
شهر جدید شوش، بهدلیل وجود شهر باستانی شوش، معبد چغازنبیل، آرامگاه دانیال و همچنین واقعشدن در مسیر اهواز (مرکز کنونی استان خوزستان)، هزاران بازدیدکننده را از داخل و خارج از ایران به خود جذب می‌کند. این علاقهی فزاینده باعث شده است سرمایهگذاران گردشگری، اقداماتی عملی انجام دهند. بنابراین باید بهزودی شاهد رشد امکانات اقامتی شوش باشیم.
این شهر در جادهی اندیمشک به اهواز و در استان خوزستان قرار دارد. فاصلهی شوش تا اندیمشک حدود ۴۰ کیلومتر و تا اهواز حدود ۱۱۰ کیلومتر است. برای بازدید از شهر باستانی شوش کافی است از موقعیت مکانی زیر استفاده کنید:
اگر پاسخ پرسش خود را در این بخش نیافتید، در انتهای همین پست در بخش دیدگاه‌ها کامنت بگذارید تا در اسرع وقت پاسخ دهیم.
⏳براساس کاوش‌های باستان‌شناسی در محوطهٔ شوش واقع در استان خوزستان، قدمت نخستین سکونتگاه‌های انسانی در این شهر به حدود ۴۲۰۰ سال قبل از میلاد (بیش از ۶۲۰۰ سال پیش) برمی‌گردد و آن را یکی از کهن‌ترین شهرهای جهان می‌سازد.
📦شوش در دوران اوج خود به‌عنوان مرکز تجاری ایلامیان و هخامنشیان، پذیرای کاروان‌های بازرگان از سراسر ایران و بین‌النهرین بود. مهم‌ترین کالاهای تجارت شوش عبارت بودند از:
🏛️از اواخر قرن نوزدهم، هیئت کاوش فرانسوی به سرپرستی ژاک دمورگان مأمور حفاری در شوش شد. بر اساس قراردادهای رسمی آن دوره، بخشی از اشیای کشف‌شده به فرانسه منتقل و در موزه لوور پاریس به‌نمایش گذاشته شدند.
🌍مهم‌ترین نماد شهر شوش، زیگورات چغازنبیل است که به‌عنوان اولین معبد چندطبقهٔ شناخته‌شدهٔ جهان و یکی از میراث جهانی یونسکو (ثبت ۱۹۷۹) شهرت دارد. این سازهٔ ایلامی با معماری منحصربه‌فرد، گردشگران بسیاری را جذب می‌کند.
🏰قلعهٔ شوش (قصر دمورگان) در دورهٔ قاجار توسط ژاک دمورگان برای اسکان باستان‌شناسان ساخته شد. این بنا مدرن است و در ساخت آن از آجرهای کاخ داریوش باستانی استفاده شده، اما خود اثر مربوط به دوران معاصر است.
شهر سوخته، این سرزمین شگفت‌انگیز و رازآلود، در قلب سیستانوبلوچستان و میان آبرفتهای حاصلخیز رود هیرمند قرار دارد؛ جایی که ردپای یکی از تمدن‌های باستانی ایران را می‌توان در آن یافت. این شهر باستانی که در فهرست آثار ایران در یونسکو ثبت شده، نه‌تنها یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی زابل به شمار میرود، بلکه داستانی از شکوه عصر مفرغ را در دل خود پنهان کرده است.
پیش از اینکه به صرف دیدن چشمانداز فرهنگی روستای میمند نگاه کنیم، باید بدانیم که اهمیت آن در پیشینهی تاریخی و فرهنگیاش است، نه فقط ظاهر زیبايش.صخرههای تراشخورده، دژهای باستانی و خانههای دستکنده، روایت‌گر زندگی نسلهاست. این روستا یکی از شاخصترین جاهای دیدنی رفسنجان است و با ثبت در فهرست آثار ایران در یونسکو، همچون نگینی در دل کویر کرمان میدرخشد؛ دعوتیست به سفری احساسی در دل تمدن ایرانی.
جنگلهای هیرکانی، به عنوان جواهری بینظیر در طبیعت ایران، نه تنها بخشی از تاریخ و فرهنگ غنی این سرزمین هستند بلکه به عنوان میراث جهانی یونسکو در سال ۲۰۱۹ به ثبت رسیدهاند. این جنگلهادر نقطهای طلایی میان رشتهکوه البرز و دریای خزر گسترده شده‌اند و با مساحتی بیش از ۵۵ هزار کیلومتر مربع، سهم قابل توجهی از اکوسیستم سبز ایران را به خود اختصاص دادهاند. مردم محلی آن را با عناوینی چون «فسیل زنده» و «موزه طبیعی» میشناسند، چرا که جنگلهای هیرکانی همچون نگینی در دل شمال کشور، روح تازهای به طبیعت میبخشند.
استان فارس، سرزمینی پر از رمز و رازهای تاریخی و فرهنگی است که چشم انداز باستان شناسی ساسانی آن، میلیونها سال پیش را زنده می‌کند و گوشهای از شکوه و عظمت ایران باستان را به تصویر میکشد. این منطقه نه‌تنها محل ظهور یکی از قدرتمندترین سلسلههای تاریخ ایران بود بلکه مجموعهای از آثار بینظیر و ثبتشده در فهرست آثار ایران در یونسکو را در خود جای داده است.
Δ