تاریخ ایران از آغاز تا کنون داستانی طولانی و پیچیده است از حمله‌ها، مقاومت‌ها، بازسازی‌ها و پابرجایی ملتی کهن.
از آن هنگام که شکوه و عظمت تاریخ ایران به پایان رسید و مهاجمان خارجی از هر طرف بر سرزمینمان تاختند، ایران فرازونشیب‌های زیادی را تجربه کرد. دردها را تا سرحد مرگ به جان خرید و باز از جای برخاست. چه بسیار مردان و زنان وطن‌دار که تلاش کردند تا در لحظه‌های سرنوشت‌ساز، ستون زیر سقف میهنشان باشند و جان عزیز خویش را در این راه فدا کردند؛ انسان‌هایی که گاه حتی نامی از آن‌ها در دفتر تاریخ ایران نمانده است و گمنام‌اند.
قدمت ایران و تاریخ این سرزمین به ما نشان می‌دهد که چگونه ملتی از پس شکوه و امپراتوری بزرگ و متمدن، فروپاشی خود را تاب آورده است. تاریخ ایران داستانی رازآلود از راه‌و‌روش ملتی است که تلاش کرده هویتش را با تکیه بر غنای فرهنگی خود حفظ کند.
برای آنکه به خاطر سپردن سلسله‌های حکومتی تاریخ ایران آسان‌تر شود و بتوانید خلاصه تاریخ ایران را خیلی سریع بخوانید، وبسایت «دستی بر ایران» آن را بهصورت ترتیب زمانی ارائه کرده است.
آثار تمدن کهن ایران باستان نشان می‌دهد قدمت ایران به حدود ۷هزار سال پیش بازمی‌گردد. تعریف ما از ایران و محدوده جغرافیایی آن در تعیین قدمت آن بسیار اثرگذار است. چنانچه این نام را بر سرزمینی بنهیم که تمدن و فرهنگ ایرانی در آن رواج داشته است، بر اساس شواهد باستان‌شناسی، درمی‌یابیم که نخستین تمدن‌های شناخته‌شده در فلات ایران، نظیر تمدن عیلام (ایلام)، از ۵هزار سال پیش از میلاد مسیح پدیدار بوده‌اند.
شواهد باستان‌شناسی حاکی از آن‌اند که پیشینه و قدمت کشور ایران با فرهنگ غنی و تمدن چندهزارساله‌اش به هزاره‌های پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد. گاهی، منظورمان از ایران کشوری با نام و مرزهای مشخص است. در این صورت تاریخ ایران را به دو دوره‌ی قبل از اسلام و بعد از اسلام تقسیم می‌کنند.
این را هم باید گفت که برخی افراد شناخت درستی از این سرزمین کهن و پیشینه‌ی تاریخی آن ندارند. مورخان غربی و برخی افراد مغرض نیز قدمت ایران را به ۲۵۰۰ سال تقلیل می‌دهند و آغاز دوره تاریخی ایران را ابتدای حکومت هخامنشیان محسوب می‌کنند. به این صورت، تمدن مادها و عیلامی‌ها را نادیده می‌گیرند.
به‌طور کلی برای شناخت قدیمی‌ترین تمدن جهان، تحقیق درمورد تمدن ایران باستان و مطالعه تاریخ تمدن میان‌رودان (بین‌النهرین) اهمیت ویژه‌ای دارد؛ همین‌طور تحقیق درباره قدمت تمدن مصر باستان، تمدن یونان باستان و دیگر کشورهای کهن جهان که از پیشنیه تاریخی غنی برخوردارند.
برای به دست آوردن درک صحیحی از قدمت ایران و تاریخ آن، باید به بررسی پیشینه‌ی این کشور از آغاز تا کنون بپردازیم.بنابراین، ابتدا دوران ماقبل تاریخ در ایران را مرور می‌کنیم که شامل این زمانهاست:
آثار ساختهشده از سنگ در این دوران، فقط در سه استان یافت شده است: خراسان، آذربایجان و سیستان و بلوچستان (فرهنگ آشولی).
آثار این دوران در چند استان یافت شده است، ازجمله لرستان، ایلام، کرمانشاهان، گلستان و تهران.
آثار این دوران در استان‌هایی یافت شده است، ازجمله لرستان، کرمانشاهان و ایلام.
آثار این دوره در استان مازندران یافت شده است.
مشخصات زندگی در دوران نوسنگی عبارت بود از جمع‌آوری و ذخیره‌ی آذوقه، تولید غذا و یکجانشینی. آثار این دوره در بسیاری از مکان‌ها و تپه‌ها و غارهای تاریخی یافت شده است.
آثار این دوره در بسیاری از مکان‌ها، تپه‌ها، غارها و پناهگاه‌های سنگی تاریخی یافت شده است.
این دوره زمان رونق فناوری در زمینه‌هایی مانند سفال و آهنگری، اختراع چرخ سفالگری و ابزارهای مسی بود. آثار این دوره در مکان‌ها و تپه‌های تاریخی یافت شده است.
لوح‌های گلی در اوایل و اواخر نظام‌های خط عیلامی، فرهنگ گرگان و فرهنگ‌های گیان چهارم و سوم در استان لرستان ازجمله آثار و مشخصه‌های این عصر است. آثار این دوره در مکان‌ها و تپه‌های تاریخی بسیاری یافت شده است.
قلعهی شغا در استان فارس یکی از بازمانده‌های این دوره است. آثار این دوره در بسیاری از مکان‌ها و تپه‌های تاریخی یافت شده است.
این دوره، پایان فرهنگ‌های عصر برنز و آغاز فرهنگ‌های عصر آهن بود. آثار این دوره نیز در مکان‌ها و تپه‌های تاریخی پرشماری یافت شده است.
آغاز حکومت سلسله‌ی عیلامی‌ها، پادشاهان اوان و جنگ علیه بین‌النهرین.
دوران میانی عیلامی‌ها که جنگ میان عیلامی‌ها و بین‌النهرین هنوز ادامه داشته است.
اسناد تاریخی این دوره، بهمدت ۲۰۰ سال مخفی نگه داشته شدند.
بعد از ویرانی‌های بسیاری که از جنگ باقی مانده بود، کوروش بزرگ از انشان وارد شد و کنترل عیلام را در حدود سال ۵۵۸ پیش از میلاد به دست گرفت و فصل امپراتوری‌های بزرگ در تاریخ ایران آغاز گردید.
چندین ملّت در اواخر نیمهی دوم قرن هفتم پیش از میلاد باهم متحد شدند تا پادشاهی مادها را تشکیل دهند. این قومها شامل غلاطیان، موریتانیایی‌ها، کاسی‌ها، اورارتویی‌ها، کاسپینها و مانایی‌ها بودند که با آریایی‌ها متحد شدند. دیاکو امپراتوری مادها را بنا نهاد. پادشاهی آشوری توسط مادها سقوط کرد؛ این پادشاهی بیرحمترین قدرت آن زمان به حساب می‌آمد.
هخامنشیان اولین و بزرگترین امپراتوری ایرانی را شکل دادند. حکومت آن‌ها حدود دویست سال بر بیش از یکسوم جهان فرمانروایی کرد. کوروش دوم که به‌حق به او لقب کوروش کبیر داده‌اند، پایه‌گذار این پادشاهی شکوهمند بود. او نهتنها فاتح سرزمین‌ها بود، بلکه پایه‌گذار منش انسانی در حکمرانی بر انسان‌ها نیز به حساب می‌آید.
کوروش کبیر و داریوش سوم، دو پادشاه تأثیرگذار و مهم دودمان هخامنشی هستند. پادشاهی شکوهمند هخامنشیان با حمله‌ی اسکندر مقدونی به ایران از میان رفت تا برای ما فقط یادمانی پرغرور از آن در تاریخ ایران به یادگار بماند.
بعد از حمله‌ی اسکندر به ایران و تصرف آن، جانشینان او سلسله‌ی سلوکیان را در ایران برپا کردند. اسکندر سعی می‌کرد خود را پیرو کوروش معرفی کند؛ به همین دلیل، حتی برخلاف سنت یونانیان، با شاهزادگانی از ایران ازدواج کرد.
بعد از مرگ اسکندر، سرداران سپاه او بیست سال بر سر جانشینی‌اش جنگیدند تا بالاخره سلوکوس یکم فرمانروایی ایران را تصاحب کرد. سرانجام، سلسله‌ی سلوکیان به‌دست قوم کوچ‌نشین پارت‌ها از میان رفت تا باز شاهد برپایی حکومتی ایرانی در تاریخ ایران باشیم.
اشکانیان قومی پارت بودند که در شرق ایران زندگی می‌کردند. آن‌ها مردمانی کوچ‌نشین و دلیر بودند که در فنون جنگی مهارت داشتند و توانستند سلوکیان را از سرزمین ایران عقب برانند و فرمانروایی اشکانیان را پی‌‌ریزی نمایند. آن‌ها این سلسله را بهنام نیای خویش ارشک، اشکانیان نام نهادند.
پس از اشکانیان، ساسانیان حکومت بر ایران را به چنگ آوردند. در زمان آن‌ها به دین زرتشت و روحانیان این دین اهمیت ویژه داده شد و آتشکده‌ها رونق گرفت. نظام طبقاتی در اجتماع برقرار گردید و پادشاهان ساسانی که در بالاترین درجه‌ی اجتماعی قرار می‌گرفتند، خود را صاحب فره ایزدی می‌دانستند. حکومت ساسانیان با حمله‌ی اعراب به ایران برچیده شد.
نارضایتی مردم از کشورداری ساسانیان، راه را برای حمله و کشورگشایی اعراب باز کرد. پس از فروپاشی حکومت ساسانیان و تسلط اعراب بر ایران، فصل جدیدی در تاریخ ایران گشوده و دوران پس از اسلام آغاز شد.
با مطالعه خلاصه تاریخ ایران بعد از حمله‌ی اعراب به ایران، باید گفت ایرانیان سه دوره حکومت عربی را تجربه کردند: خلفای راشدین و خلافت اموی و خلافت عباسی. در همگی آن‌ها، کموبیش شاهد قیام و شورش ایرانیان علیه حکومت اعراب هستیم. از دوره‌ی خلافت عباسیان، ایرانیان بهتدریج موفق شدند حکومت‌های محلی نیمهمستقلی را تشکیل دهند و این آغاز زوال فرمانروایی خلفای عرب بر ایران بود.
در سالهای 1037 تا 1055 میلادی، ترک‌های سلجوقی به فرماندهی طغرل‌بیگ به ایران حمله کردند. حکومت آلبویه را ابومسلم، فرمانده ایرانی ارتش عباسی، به پایان رساند.
گاه‌شمار دوره‌ی سلجوقیان
صفویان توانستند حکومت مرکزی قدرتمندی را در ایران تشکیل دهند. شاه‌اسماعیل پایه‌گذار این سلسله است. شاه‌عباس نیز این سلسله را به اوج قدرت و ثبات رساند.
در دوره‌ی صفویان، ایران با هم‌مرز شرقی خود یعنی حکومت عثمانی، درگیری مداوم داشت.
نادرقلی سردار جنگ بود، او اصفهان را از چنگ افغان‌ها به در آورد و به‌دست پادشاه صفوی، شاه تهماسب دوم سپرد. شاه‌تهماسب در نبرد با عثمانی‌ها شکست خورد و با آنان پیمان صلح بست. بدین ترتیب، بی‌لیاقتی او به نادر قلی خان اثبات شد.
نادر با رأی بزرگان، قدرت را در ایران به دست گرفت و شاه ایران شد. بعد از نادر شاه افشار، سلسله‌ی افشاریان شاه مقتدری نداشت و جای خود را به زندیان داد.
کریم‌خان زند که در دوره‌ی افشاریان فرماندهی سپاه را بر عهده داشت، پس از مرگ نادرشاه افشار با دو خان بختیاری به نام‌های ابوالفتح‌خان بختیاری و علی‌مردان‌خان چهارلنگ متحد شد. سپس، شخصی به نام ابوتراب‌میرزا را که از جانب طایفه‌ی مادری به دودمان صفوی می‌رسید، به نام شاه اسماعیل سوم، به‌عنوان پادشاه ایران انتخاب کرد. پس‌ازآن، خود را وکیل‌الرعایا نامید و به‌طور موقت، شهر ملایر را به پایتختی برگزید. دیری نپایید که او با تسلط بر سرزمین‌های مرکزی، شمالی، غربی و جنوبی ایران، پایتخت خود را به شیراز منتقل کرد.
بعد از مرگ کریم‌خان زند، اختلافاتی میان جانشینان او به وجود آمد و جنگ و نزاع آن‌ها باعث شد که آقامحمدخان قاجار اقتدار خود را در میان مردم به اثبات برساند. او در سال ۱۷۹۵ میلادی، آخرین فرمانروای زند یعنی لطفعلی‌خان را به قتل رساند و حکومت ایران را به دست گرفت. سپس، سلسله‌ی قاجاریان را پایه‌گذاری کرد.
قاجاریان ۱۳۰ سال بر ایران حکومت کردند. در این دوره بخشهای مهمی از ایران جدا شد و سرزمینمان شاهد افتوخیزهای بسیار بود.
با برچیدهشدن بساط دودمان قاجار، حکومت پهلوی در ایران برقرار شد. در این دوران، ایران وارد عرصهی جدیدی از حیات خود شد و بهسمت پیشرفت و ارتباط با دنیای مدرن گام برداشت. رضاشاه در راه زنده‌سازی فرهنگ کهن ایران و امپراتوری باستانی تلاش کرد. او به اقتدار و دیکتاتوری در کشورداری شهرت دارد.
تمدن از ریشه‌ی «مدن» و به‌معنای شهر است. البته، مفهوم شهر در تاریخ با مفهوم تمدن متجانس نیست؛ اما از یک ریشه و به هم نزدیک‌اند. در واقع، تمدن شهرنشینی نیست، اما انسان متمدن وارد مرحله‌ی شهرنشینی شده است.
هنگام تحقیق در مورد تمدن ایران باید به دو پرسش پاسخ دهیم:
برخی صاحب‌نظران شروع تمدن ایران را از آغاز ورود قوم آریایی به فلات ایران می‌دانند؛ اما این بدان معنا نیست که پیش از آن، تمدنی وجود نداشته و فلات ایران قبل از حضور آن‌ها خالی از سکنه بوده است. بلکه، با تحقیق درباره ایران باستان درمی‌یابیم قبل از آن دوره نیز تمدن‌های بسیار کهنی در ایران ظهور و افول کرده بودند. آثار به‌جامانده از سکونتگاه‌های اولیه بشر در فلات ایران نیز گواهی بر این ادعاست.
تعدادی از تمدن‌های کهن ایرانی که از زمان‌های بسیار قدیم در فلات ایران وجود داشتند، عبارت‌اند از:
به‌طور کلی، تمدن ایران به چند صورت مختلف بررسی می‌شود:
درخصوص دوره‌ی پیش از تاریخ، کاوش‌های باستان‌شناسی حاکی از آن‌اند که این دوره خود شامل چهار دوره‌ی مختلف پارینه‌سنگی، نوسنگی، عصر برنز و عصر آهن بوده است.
برای مطالعه بیشتر درباره تاریخ ایران از آغاز تا کنون:
اگر پاسخ پرسش خود دربارهی تاریخ ایران را اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سؤالتان را بپرسید. ما حتماً به آن پاسخ خواهیم داد.
در تاریخ ایران، تمدن‌های مختلفی وجود داشته‌اند که برخی از آن‌ها حکومت‌هایی مستقل بودند و برخی مستقل نبودند. عمده‌ترین این تمدن‌ها عبارت‌اند از:تمدن شهر سوخته در سیستانتمدن شهداد در کرمانتمدن سیلک در کاشانتمدن تپه‌ی مارلیک در گیلانتمدن جیرفت در کرمانتمدن عیلام در خوزستانتمدن تپه حسنلو در آذربایجان
با بررسی قدیمی‌ترین آثار کشفشده از یکجانشینی در ایران، مانند تپه‌ی سیلک و تپه‌های ساوجبلاغ، می‌توان قدمت تمدن ایران را به بیش از هفت هزار و پانصد سال پیش از میلاد تخمین زد.
دوره‌ی پیش از تاریخ یا دوره‌ی پیش‌ازتاریخ به دوره‌ای گفته می‌شود که انسان‌ها هنوز برای ثبت و گزارش زندگی خود توانایی نداشتند. یکی از مهم‌ترین دلایل این موضوع، اختراعنشدن خط بوده است. تاریخنگاران بر اساس آثار بهجایمانده از آن دوران می‌توانند تخمینی از نحوهی زندگی و وضعیت مردم آن دوران را روایت کنند.
به‌طور کلی، دوره‌ی پیش از تاریخ ایران به چهار بخش تقسیم می‌شود:دوران پارینه‌سنگی و فراپارینه‌سنگی (از حدود یک میلیون سال تا حدود ۱۲ هزار سال پیش)، ۲. دوره‌ی نوسنگی (از حدود ۱۰ هزار تا حدود ۸ هزار سال پیش)، ۳. دوره‌ی مس‌سنگی (از حدود ۸ هزار تا ۵۳۰۰ سال پیش)، ۴. دوره‌ی برنز (از حدود ۵۳۰۰ تا حدود ۴۰۰۰ سال پیش).
چیزی بهنام نژاد خالص در دنیا وجود ندارد. آریایی‌ها در هزارهی دوم پیش از میلاد وارد ایران شدند و با سایر اقوام ایرانی درهم آمیختند. پس نمی‌توان ایرانی‌ها را قوم آریایی خواند.در ضمن، اخیراً برخی از متخصصان ابراز داشته‌اند که پدیده‌ی مهاجرت قوم آریایی به فلات ایران صورت نگرفته است؛ بلکه اقوام و نژادهای گوناگونی که آن‌ها را آریایی می‌خوانیم، همواره در این فلات زندگی می‌کرده‌اند. آن‌ها بودند که به برخی از کشورهای شمالی ایران آن زمان و نیز به اروپا مهاجرت کرده‌اند.
خیر. نام پیشین کشور ایران، پارس یا پرشیا بود. در متون کهن اوستایی نیز نام ایران ذکر شده است. از زمان پهلوی اول، این نام به ایران تغییر یافت.
ایرانیان یک ملت هستند که از اقوام مختلف پارسی، کرد، بلوچ، گیلکی، عرب، لر و آذری تشکیل شده‌اند. پارسیان هم یکی از اقوام ایرانی است.
ایرانیان نقش بسیار کهن و مهمی در شکل‌گیری تمدن‌های باستانی جهان داشته‌اند و از هزارهی ششم پیش از میلاد به یکجانشینی رو آورده‌اند.
تاریخنگاران از پیدایش مادها (۵۴۹ پیش از میلاد) تا پایان پادشاهی ساسانیان و حمله‌ی اعراب به ایران (۶۴۲ میلادی) را دوران ایران باستان می‌نامند.
بنا بر اسناد و شواهد باستان‌شناختی، تمدن‌های باستانی بیش از هفت هزار سال پیش در فلات ایران ظاهر شده‌اند. برخی قدمت ایران را به شروع زمان برقراری حکومت‌های مرکزی ایران نسبت می‌دهند و معتقدند با آغاز سلسله‌ی هخامنشیان در سال ۵۵۰ پیش از میلاد، ایران به‌عنوان یک کشور شکل گرفت.به‌طور کلی، کارشناسان امر معتقدند که ایران قدمتی بیش از ۷هزار سال دارد.
بزرگترین امپراتوری‌های جهان از ایران سر بر آورده‌اند یا اداره شده‌اند: امپراتوری‌های هخامنشی، ساسانی، سلجوقی و ایلخانی.
کورش کبیر در ۵۵۰ سال پیش از میلاد، سلسله‌ی حکومت مرکزی هخامنشیان را پایه‌گذاری کرد.
قدیمی‌ترین اشیای دستساختهی بشر در ایران به ۲۰۰هزار سال پیش باز می‌گردد که از سنگ ساخته شده‌اند.
ایرانیان از ۸هزار سال پیش، به ساخت خانه در دشت ساوجبلاغ و تپه‌های سیلک و هرسین پرداخته‌اند.
برآورد شده است که ایران ۲۰۰هزار تپه‌ی تاریخی متعلق به دوران مختلف پیش از تاریخ و دوران تاریخی دارد.
وسیعترین قلمرو و مقتدرترین فرمانروایی در طول تاریخ ایران پیش از اسلام متعلق به حکومت هخامنشیان بود. البته، ساسانیان نیز در مقاطعی از تاریخ ایران قبل از اسلام، با اقتدار تمام ظاهر شده بودند.
اعراب در سال ۶۴۲ میلادی به ایران حمله کردند و باعث سقوط سلسله‌ی ساسانیان شدند. این اشغال تا سال ۸۲۱ میلادی ادامه داشت؛ سپس طاهریان حکومتی نیمهمستقل بنا کردند.
در تاریخ ایران، دوره‌ی اسلامی با سقوط ساسانیان و پیروزی اعراب آغاز شد. فتح ایران توسط اعراب، تغییرات عمدهای را در عرصههای مختلف ازجمله اجتماعی و مذهبی و سیاسی به وجود آورد. به همین دلیل، بسیاری از کارشناسان، عنوان «دوره‌ی اسلامی» را برای ایران بعد از اسلام به کار میبرند.
جنگ با یونانیان در سال ۳۳۰ پیش از میلاد و آغاز سلسلهنبردها با رومیان در سال ۲۷۲ میلادی، دو نبرد عمده در ایران باستان بودند.
با مطالعه خلاصه تاریخ ایران، در این خصوص، به این جمع‌بندی می‌رسیم:
حمله‌ی اسکندر: ۳۳۰ پیش از میلادحملهی رومیان: ۲۸۳ میلادیحملهی اعراب: 633 میلادیحملهی ترک‌های سلجوقی: ۱۰۳۷ میلادیحملهی مغول‌ها: ۱۲۱۹ میلادیحملهی تیمور: ۱۳۸۰ میلادیحملهی افغان‌ها: ۱۷۲۲ میلادیحملهی ترک‌های عثمانی: ۱۴۶۱ میلادیحملهی روسها: ۱۸۲۷ میلادیحملهی نیروهای متفقین: ۱۹۴۱ میلادیحملهی عراقیها: ۱۹۸۰ میلادی
محله تاریخی چهلاختران در شهر مقدس قم، فراتر از کوچهها و خانههای قدیمیاش، حامل یک شناسنامه زنده از آیینهای دینی شیعه است؛ آیینی که در قالب هیأتی مردمی؛ اما ریشهدار، با عنوان «هیأت چهلاختران» هر سال در محرم، به ویژه روز عاشورا، قله شکوه و معنای خود را آشکار میسازد. این هیأت که با شماره ۱۵۰۰ در فهرست ملی میراثفرهنگی ناملموس کشور به ثبت رسیده، نه تنها یکی از قدیمی‌ترین دستههای عزاداری قم؛ بلکه نمادی از پیوند دین، هویت و حافظه جمعی مردم این منطقه است.
شب پنجم محرم مردم تبریز در هیئت عزادارن پابوسان حضرت علی اکبر(ع) محله طالقانی تبریز شرکت کرده و برای سید و سالار شهیدان عزاداری کردند.
در نخستین جمعه ماه محرم، مادران داغدار به همراه شیرخوارگان خود با لباسهای سبز و پیشانیبندهای «یا علیاصغر(ع)» در محله اوغان شهرستان گالیکش گرد هم آمدند تا در همایش معنوی شیرخوارگان حسینی، اشک ماتم بر مظلومیت کوچکترین شهید کربلا بریزند و پیمانی دوباره با آرمانهای عاشورا ببندند.
همزمان با محدودیتهای بازدید حضوری در موزهها، علاقهمندان می‌توانند با استفاده از تور مجازی ۳۶۰ درجه این مجموعه، به صورت رایگان و بدون محدودیت مکانی، از بخشهای گوناگون کاخها و موزههای نیاوران بازدید کنند.
Δ