مرور تاریخ ایران از آغاز تا کنون بیانگر قدمت چندهزارساله و تمدن کهن ایران باستان است. تاریخ کشورمان از آغاز دوره تاریخی و پیدایش تمدن‌های کهن ایرانی همچون سیلک کاشان و عیلام و سرگذشت اقوام آریایی تا امپراتوری هخامنشی و دوره‌های پس از آن را در بر می‌گیرد.
در نوشتار پیش رو، خلاصه‌ای از تاریخ ایران را در جدولی با ترتیب زمانی ارائه کرده‌ایم. برای هر دوره تاریخی کشورمان هم به ارائه یک متن کوتاه در مورد تاریخ ایران بسنده کرده‌ایم تا شما با مطالعه آن، بدانید تمدن ایران چندساله است و از ابتدا تا کنون کدام سلسله‌های تاریخی در آن حکومت کرده‌اند.
تاریخ پرفرازونشیب کشورمان مملو از حکایت‌هایی است از شکوه و عظمت امپراتوریهای ایران باستان تا دوره‌هایی که مهاجمان خارجی از هر طرف بر سرزمینمان تاختند؛ از هجوم عرب و مغول تا دست‌اندازی روس و عثمانی. در مقابل، سرنوشت ملتی پیش رویمان قرار دارد که رنج‌ها را تا سرحد مرگ تاب آورده و تلاش کرده است هویت ایرانی را با تکیه بر غنای فرهنگی خود حفظ کند.
قدمت ایران به بیش از 5000 سال پیش بازمی‌گردد. باستان‌شناسان ضمن تحقیق در مورد تاریخ ایران و ملاک قرار دادن پیدایش خط، دریافته‌اند که نگارش از هزاره سوم پیش از میلاد در جامعه‌های یکجانشین فلات ایران وجود داشته اشت. برخی از این تمدن‌های ایرانی عبارت‌اند از:
گاهی، منظورمان از ایران کشوری با نام و مرزهای مشخص کنونی است. در این صورت، تاریخ ایران را به دو دوره تقسیم می‌کنند:
البته، افرادی که شناخت درستی از این سرزمین کهن و پیشینه‌ی تاریخی آن ندارند یا برخی مورخان غربی و افراد مغرض، قدمت ایران را به ۲۵۰۰ سال تقلیل می‌دهند و آغاز دوره تاریخی ایران را ابتدای حکومت هخامنشیان محسوب می‌کنند. به این صورت، تمدن مادها و عیلامی‌ها را نادیده می‌گیرند.
به‌طور کلی برای شناخت قدیمی‌ترین تمدن جهان، تحقیق درمورد تمدن ایران باستان و مطالعه تاریخ تمدن میان‌رودان (بینالنهرین) اهمیت ویژه‌ای دارد؛ همین‌طور تحقیق درباره قدمت تمدن کشورهای کهن جهان که از پیشنیه تاریخی غنی برخوردارند.
برای بهتر به‌خاطرسپردن سلسله‌های حکومتی ایران و آشنایی با خلاصه تاریخ ایران، وب‌سایت «دستی بر ایران»، جدولی با ترتیب زمانی ارائه کرده است:
رسیدن به شناخت و آگاهی از قدمت ایران و تاریخ آن، نیازمند تحقیق و بررسی پیشینه‌ی این کشور از آغاز تا کنون است. بنابراین، تاریخ ایران را از دوران ماقبل تاریخ، بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی، به‌اختصار مرور می‌کنیم:
آثار ساخته‌‌شده از سنگ در این دوران، فقط در سه استان یافت شده‌اند: خراسان، آذربایجان و سیستان و بلوچستان (فرهنگ آشولی).
آثار این دوران در چند استان یافت شده است، ازجمله لرستان، ایلام، کرمانشاهان، گلستان و تهران.
آثار این دوران در استان‌هایی یافت شده است، ازجمله لرستان، کرمانشاهان و ایلام.
آثار این دوره در استان مازندران یافت شده است.
مشخصات زندگی در دوران نوسنگی عبارت بود از جمع‌آوری و ذخیره‌ی آذوقه، تولید غذا و یکجانشینی. آثار این دوره در بسیاری از مکان‌ها و تپه‌ها و غارهای تاریخی یافت شده است.
آثار این دوره در بسیاری از مکان‌ها، تپه‌ها، غارها و پناهگاه‌های سنگی تاریخی یافت شده است.
این دوره زمان رونق فناوری در زمینه‌هایی مانند سفال و آهنگری، اختراع چرخ سفالگری و ابزارهای مسی بود. آثار این دوره در مکان‌ها و تپههای تاریخی یافت شده است.
لوح‌های گلی در اوایل و اواخر نظام‌های خط عیلامی، فرهنگ گرگان و فرهنگ‌های گیان چهارم و سوم در استان لرستان ازجمله آثار و مشخصه‌های این عصر است. آثار این دوره در مکان‌ها و تپههای تاریخی بسیاری یافت شده است.
آغاز حکومت عیلامی‌ها، پادشاهان اَوان و جنگ علیه میان‌رودان.
قلعهی شغا در استان فارس یکی از بازمانده‌های این دوره است. آثار این دوره در بسیاری از مکان‌ها و تپههای تاریخی یافت شده است.
این دوره، پایان فرهنگ‌های عصر برنز و آغاز فرهنگ‌های عصر آهن بود. آثار این دوره نیز در مکان‌ها و تپههای تاریخی پرشماری یافت شده‌اند.
این زمان که دوران میانی عیلامی‌ها محسوب می‌شود، جنگ میان عیلامی‌ها و بینالنهرین (میان‌رودان) هنوز ادامه داشته است.
پس از ویرانی‌های بسیاری که از جنگ باقی مانده بود، کوروش بزرگ از انشان وارد شد و کنترل عیلام را در حدود سال ۵۵۸ پیش از میلاد به دست گرفت و فصلی دیگر از امپراتوریهای بزرگ تاریخ ایران را رقم زد.
با تحقیق درباره ایران باستان درمی‌یابیم که از هزاران سال پیش، تمدن‌های بسیار کهنی در ایران ظهور و افول کرده‌اند که برخی از آنان عبارت‌اند از:
تمدن از ریشه‌ی «مدن» و به‌معنای شهر است. البته، مفهوم شهر در تاریخ با مفهوم تمدن متجانس نیست؛ اما از یک ریشه و به هم نزدیک‌اند. در واقع، تمدن شهرنشینی نیست، اما انسان متمدن وارد مرحله‌ی شهرنشینی شده است.
هنگام تحقیق در مورد تمدن ایران و جمع‌بندی متنی کوتاه درباره تاریخ ایران، باید به دو پرسش پاسخ دهیم:
نکته مهم دیگر در این خصوص، شاخص‌های تمدن است که گزینه‌های مختلفی از رفتار مردمان و سبک زندگی آنها را در بر می‌گیرد:
درخصوص دورهی پیش از تاریخ، کاوش‌های باستان‌شناسی حاکی از آن‌اند که این عصر شامل چهار دورهی مختلف پارینه‌سنگی، نوسنگی، عصر برنز و عصر آهن بوده است.
از سال‌های حدود ۳۲۰۰ پیش از میلاد، در بخشی از سرزمینمان که امروزه استان‌های همدان و ایلام و خوزستان و بوشهر و قسمتی از عراق را دربرمی‌گیرد، تمدن عیلام (ایلام) برقرار بوده است. مردمان این نواحی متشکل از قوم‌های مختلفی بودند که با اتحاد هم، امپراتوری عیلام را شکل دادند.
از نشانه‌های تمدن قدرتمند آنها، ساخت شهرهای شوش و انشان و اَوان، برخورداری از ساختار سیاسی منسجم، صنعتگری، برقراری مبادلات تجاری پررونق با نواحی دیگر شامل هند و آسیای مرکزی، استفاده از خط میخی و ساخت بناهای عظیمی همچون زیگوات و پرستشگاه چغازنبیل است.
پس از قرن‌ها سرانجام، با قدرت‌گرفتن هخامنشیان، عیلام جذب این امپراتوری ایرانی شد و از مهم‌ترین استان‌های آن به‌شمار می‌رفت. داریوش اول، پادشاه هخامنشی، شهر شوش را بازسازی کرد و آن را یکی از پایتخت‌های خود و مرکز مهم اداری و حکومتی قرار داد. او از کاتبان عیلامی بهر‌ه می‌برد که سابقه‌ی کار در دستگاه دیوانی سازمان‌یافته‌ای را داشتند.
ایزدان ایلامی نزد پارسی‌ها محترم بودند و پرستش می‌شدند. زبان ایلامی و خط میخی نیز همچنان رواج داشت. صنعتگری ایلامی در زمان هخامنشیان پیشرفت کرد و فرهنگ ایلامی پایدار ماند تا فرهنگ و هنر میان‌رودانی را به دوره‌های تاریخی بعدی منتقل کند.
این فرهنگ و تمدن کهن جزوی از فرهنگ پارسی و بخشی از میراث فرهنگی تمدن ایرانی محسوب می‌شود که یکی از بزرگ‌ترین و اثرگذارترین تمدن‌های جهان باستان است و تا امروز به حیات خود ادامه می‌دهد.
دیدگاه‌های مختلفی درباره اقوام آریایی از دوره‌های زمانی گذشته تا کنون در جریان بوده و امروزه به موضوعی چالش‌برانگیز درباره تاریخ ایران تبدیل شده است. به‌خصوص آنکه بیشتر کاوش‌های باستان‌شناسی و نظریه‌های مطرح درباره ایران باستان در پیش از انقلاب ۱۳۵۷ را کارشناسان غیرایرانی بیان کرده‌اند که با غرض‌ورزی‌های سیاسی همراه بوده است.
بر اساس نتایج مطالعات باستان‌شناسی، موطن نخستین آریایی‌ها در خراسان بزرگ و فرارودان در جنوب دریاچۀ آرال و ازبکستان کنونی بوده است. در واقع آنچه از مهاجرت آریایی‌ها باید بدانیم، این است که حرکت آنان از مناطق شرقی‌تر ایران باستان، به‌سمت مناطق غربی‌تر بوده است. به بیان دیگر، مهاجرت آریایی‌ها از بیرون ایران نبوده و در محدوده‌ی قلمرو ایران باستان رخ داده است.
هم‌سانی ژنتیکی ایرانیان امروز با یافته‌های باستانی نیز در تأیید همین موضوع، نشان می‌دهد مردمان امروزی ساکن در ایران، نوادگان هزاران نسل از دودمانی هستند که ریشه در دوران پارینه‌سنگی جدید، یعنی حدود 40هزار سال پیش، داشته‌اند. ضمن آنکه در ادوار پس‌از‌آن، با فرهنگ‌های مهاجر درآمیخته‌اند و اثر پذیرفته‌اند و هویت زیستی‌فرهنگی امروزی را پدید آورده‌اند.
دیاکو امپراتوری مادها را بنا نهاد. مادها پادشاهی آشوری را که بی‌رحم‌‌ترین قدرت آن زمان به حساب می‌آمد، سرنگون کردند و امپراتوری خود را در بخش‌های بزرگی از ایران امروزی، آذربایجان و نواحی شمالی عراق برپا ساختند. بدین ترتیب، برگی از تاریخ تمدن ایران ورق خورد.
با تحقیق در تاریخ ایران درمی‌یابیم در هزارهی اول پیش از میلاد، اقوام ساکن در ایران در سه گروه مادی، پارسی و پارتی انسجام یافته و در نواحی غرب، جنوب و شرق ایران سکونت داشته‌اند.
در اواخر نیمه‌‌ی دوم قرن ۷ پیش از میلاد، اقوام مختلفی باهم متحد شدند تا پادشاهی مادها را تشکیل دهند. این قوم‌‌ها شامل اقوام ایرانی ساکن فلات ایران بودند؛ از جمله لولوبی‌ها، گوتی‌ها، کاسی‌ها، کاسپین‌‌ها، مانایی‌ها و هوری‌ها.
افزون بر این‌ها اقوام دیگری بودند که بیرون از محدوده‌ی جغرافیایی امروز ایران می‌زیستند، اما در آن زمان بخشی از اقوام ساکن در ایران باستان محسوب می‌شدند؛ مانند مصری‌ها، فینیقی‌ها، آشوری‌ها، کلدانیان، بابلی‌ها، غلاطیان، موریتانیایی‌ها، اورارتویی‌ها که با اقوام ایرانی هم‌وطن شدند.
کوروش دوم که به‌حق به او لقب کوروش کبیر داده‌اند، پایه‌گذار پادشاهی شکوهمند و عدالت‌گستر هخامنشی بود. او نه‌‌تنها فاتح سرزمین‌ها بود، بلکه پایه‌گذار منش انسانی در حکمرانی بر انسان‌ها نیز به حساب می‌آید. هخامنشیان در سال ۵۵۰ پیش از میلاد، بزرگ‌ترین امپراتوری ایرانی را شکل دادند. حکومت آنها حدود دویست سال بر بیش از یک‌‌سوم جهان فرمانروایی کرد.
کوروش کبیر و داریوش سوم، دو پادشاه تأثیرگذار و مهم دودمان هخامنشی هستند. پادشاهی شکوهمند هخامنشیان با حملهی اسکندر مقدونی به ایران از میان رفت تا برای ما فقط یادمانی پرغرور از آن در تاریخ ایران به یادگار بماند.
بیشتر بخوانید: اهمیت کوروش کبیر در تاریخ ایران
بعد از حملهی اسکندر به ایران و تصرف آن، جانشینان او سلسلهی سلوکیان را در ایران برپا کردند. پس از مرگ اسکندر، سرداران سپاه او بیست سال بر سر جانشینی‌اش جنگیدند تا بالاخره سلوکوس یکم فرمانروایی ایران را تصاحب کرد.
اسکندر سعی می‌کرد خود را پیرو کوروش معرفی کند؛ به همین دلیل، حتی برخلاف سنت یونانیان، با شاهزادگانی از ایران ازدواج کرد. سرانجام، سلسلهی سلوکیان بهدست قوم کوچنشین پارت‌ها از میان رفت تا باز شاهد برپایی حکومتی ایرانی در تاریخ ایران باشیم.
مهرداد یکم که از قوم پارت بود، سلسلهی پارتیان (اشکانیان) را بنا نهاد. اشکانیان از قوم پارت بودند که در شرق ایران زندگی می‌کردند. آنها مردمانی کوچنشین و دلیر بودند که در فنون جنگی مهارت داشتند و توانستند سلوکیان را از سرزمین ایران عقب برانند و فرمانروایی اشکانیان را پی‌‌ریزی نمایند. آنها این سلسله را به‌‌نام نیای خویش ارشک، اشکانیان نام نهادند.
اردشیر یکم (اردشیر بابکان) پس از شکست آخرین پادشاه اشکانی (اردوان پنجم)، سلسله ساسانیان را پایه‌گذاری کرد و از آن پس، حکومت بر ایران به دست آنان افتاد. در زمان آنها به دین زرتشت و روحانیان این دین اهمیت ویژه داده شد و آتشکده‌ها رونق گرفت. نظام طبقاتی در اجتماع برقرار گردید و پادشاهان ساسانی که در بالاترین درجه‌ی اجتماعی قرار می‌گرفتند، خود را صاحب فره ایزدی می‌دانستند. حکومت ساسانیان با حملهی اعراب به ایران برچیده شد.
نارضایتی مردم از کشورداری ساسانیان، راه را برای حمله و کشورگشایی اعراب باز کرد. پس از فروپاشی حکومت ساسانیان و تسلط اعراب بر ایران، فصل جدیدی در تاریخ ایران گشوده و دوران پس از اسلام آغاز شد.
با مطالعه خلاصه تاریخ ایران در می‌یابیم که ایرانیان بعد از حملهی اعراب سه دوره حکومت عربی را تجربه کردند؛ خلفای راشدین و خلافت اموی و خلافت عباسی. در همگی آنها، کموبیش شاهد قیام و شورش ایرانیان علیه حکومت اعراب هستیم. از دورهی خلافت عباسیان، ایرانیان بهتدریج موفق شدند حکومت‌های محلی نیمهمستقلی را تشکیل دهند و این آغاز زوال فرمانروایی خلفای عرب بر ایران بود.
بیشتر بخوانید: تاریخ ایران و سلسله‌های حکومتی
اگر پاسخ پرسش خود دربارهی تاریخ ایران را اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سؤالتان را بپرسید. ما حتماً به آن پاسخ خواهیم داد.
عمده‌ترین تمدن‌های ایران پیش از دورهی تاریخی کدام هستند؟
در تاریخ ایران، تمدن‌های مختلفی وجود داشته‌اند که برخی از آنها حکومت‌هایی مستقل بودند و برخی مستقل نبودند. عمده‌ترین این تمدن‌ها عبارت‌اند از:
تمدن ایران چندساله است؟
قدمت تمدن ایران به بیش از ۷۵۰۰ سال پیش برمی‌گردد. این تخمین با بررسی قدیمی‌ترین آثار کشف‌‌شده از دورهی یکجانشینی در ایران، مانند تپهی سیلک، تپههای ساوجبلاغ و… به دست آمده است.
دورهی پیش از تاریخ ایران به چه دورهای گفته می‌شود؟
منظور از دورهی پیش‌از‌تاریخ، دورهای است که هنوز خط اختراع نشده بود و انسان‌ها برای ثبت وقایع و گزارش زندگی خود توانایی نداشتند. تاریخ‌‌نگاران بر اساس آثار به‌‌جای‌‌مانده از آن دوران، تخمینی از نحوه‌‌ی زندگی و وضعیت مردم ارائه می‌کنند.
دورهی پیش از تاریخ ایران به چند دوره تقسیم می‌شود؟
به‌طور کلی، دورهی پیش از تاریخ ایران به چهار بخش تقسیم می‌شود:
آیا همهی ایرانی‌ها آریایی هستند؟
چیزی به‌‌نام نژاد خالص در دنیا وجود ندارد. آریایی‌ها در هزارهی دوم پیش از میلاد در ایران زندگی می‌کردند. آنها با سایر اقوام ایرانی و غیر ایرانی مهاجر درهم آمیختند.
درخور توجه است که به‌تازگی برخی از متخصصان ابراز داشته‌اند که پدیده‌ی مهاجرت قوم آریایی به فلات ایران صورت نگرفته است؛ بلکه اقوام و نژادهای گوناگونی که آنها را آریایی می‌خوانیم، همواره در این فلات زندگی می‌کرده‌اند و مهاجرت آنها از مناطق شرقی‌تر ایران قدیم به‌سمت مناطق غربی‌تر فلات ایران بوده است. برخی از آنها نیز به‌سمت هند و برخی نیز از کشورهای شمالی ایران آن زمان به‌طرف اروپا مهاجرت کرده‌اند.
آیا کشور ایران از ابتدا با همین نام خوانده می‌شد؟
خیر. نام پیشین کشور ایران، پارس یا پرشیا بود. در متون کهن اوستایی نیز نام ایران ذکر شده است. از زمان پهلوی اول، این نام به ایران تغییر یافت.
آیا همهی ایرانیان پارسی هستند؟
ایرانیان یک ملت هستند که از اقوام مختلف پارسی، کرد، بلوچ، گیلکی، عرب، لر و آذری تشکیل شده‌اند. پارسیان هم یکی از اقوام ایرانی است.
آیا ایرانیان در شکل‌گیری تمدن بشری نقشی داشته‌اند؟
ایرانیان از دیرباز نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری تمدن‌های باستانی جهان داشته‌اند و از هزارهی ششم پیش از میلاد به یکجانشینی رو آورده‌اند. وجود دانشگاه جندی‌شاپور در حدود ۲۵۰ میلادی در ایران، برخورداری ایرانیان از علم پزشکی باستان و طب سنتی ایران، برخورداری از خط در تمدن جیرفت پیش از خط میخی و آثار معماری، همگی نشانه‌های قدمت تمدن کهن پارسی است که به دیگر مناطق جهان نیز انتقال می‌یافتند.
دورهی تاریخ ایران باستان (دورهی تاریخی) از چه زمانی آغاز می‌شود؟
تاریخ‌‌نگاران از پیدایش مادها (۵۴۹ پیش از میلاد) تا پایان پادشاهی ساسانیان و حملهی اعراب به ایران (۶۴۲ میلادی) را دوران ایران باستان می‌نامند.
تاریخ ایران چند سال است که شکل گرفته است؟
تمدن‌های باستانی ایران از 5000 سال پیش در فلات ایران برقرار بوده‌اند. البته، برخی قدمت ایران را به شروع حکومت‌های مرکزی ایران و آغاز سلسلهی هخامنشیان در سال ۵۵۰ پیش از میلاد، نسبت می‌دهند. اما تاریخ ایران از پیش از آن و در دورهی عیلامی‌ها نیز از تمدن و حکومت برخوردار بوده است.
بنیانگذار اولین حکومت مرکزی در ایران که بود؟
کورش کبیر در ۵۵۰ سال پیش از میلاد، سلسلهی حکومت مرکزی هخامنشیان را پایه‌گذاری کرد.
قدیمی‌ترین اشیای باستانی ایرانیان مربوط به چند سال پیش است؟
قدیمی‌ترین اشیای دست‌‌ساخته‌‌ی بشر در ایران به ۲۰۰هزار سال پیش باز می‌گردد که از سنگ ساخته شده‌اند.
قدیمی‌ترین آثار معماری ایرانیان مربوط به چند سال پیش است؟
ایرانیان از ۸هزار سال پیش، به ساخت خانه در دشت ساوجبلاغ و تپههای سیلک و هرسین پرداخته‌اند.
تعداد تپههای تاریخی در ایران چقدر است؟
برآورد شده است که ایران ۲۰۰هزار تپهی تاریخی متعلق به دوران مختلف پیش از تاریخ و دوران تاریخی دارد.
ایران در طول تاریخِ قبل از اسلام چند سلسلهی حکومتی مقتدر به خود دیده است؟
وسیع‌‌ترین قلمرو و مقتدرترین فرمانروایی در طول تاریخ ایران پیش از اسلام متعلق به حکومت هخامنشیان بود. البته، ساسانیان نیز در مقاطعی از تاریخ ایران قبل از اسلام، با اقتدار تمام ظاهر شده بودند.
در تاریخ ایران بعد از اسلام، کشور ما چه مدت در اشغال اعراب بود؟
اعراب در سال ۶۴۲ میلادی به ایران حمله کردند و باعث سقوط سلسلهی ساسانیان شدند. این اشغال تا سال ۸۲۱ میلادی ادامه داشت؛ سپس طاهریان حکومتی نیمه‌‌مستقل بنا کردند.
دورهی اسلامی تاریخ ایران چگونه آغاز شد و به چه دورهای گفته می شود؟
در تاریخ ایران، دورهی اسلامی با سقوط ساسانیان و پیروزی اعراب آغاز شد. فتح ایران توسط اعراب، تغییرات عمده‌ای را در عرصه‌‌های مختلف ازجمله اجتماعی و مذهبی و سیاسی به وجود آورد. به همین دلیل، بسیاری از کارشناسان، عنوان «دورهی اسلامی» را برای ایران بعد از اسلام به کار می‌‌برند.
تاریخ ایران شاهد کدام جنگ‌‌های بزرگ بوده است؟
جنگ با یونانیان در سال ۳۳۰ پیش از میلاد و آغاز سلسله‌‌نبردها با رومیان در سال ۲۷۲ میلادی، دو نبرد عمده در ایران باستان بودند.
در طول تاریخ ایران از ابتدا تاکنون، کشور ما چند حمله به خود دیده است؟
با مطالعه خلاصه تاریخ ایران، در این خصوص، به این جمع‌بندی می‌رسیم:
مدیر کل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی خراسان رضوی از چاپ ویرایش جدید کتاب فرنشستگان این اداره کل خبر داد.
«مسعود سپهری نیا» خبرنگار خبرگزاری میراث آریا در گزارشی از شهر تبریز به سراغ آیین خاص عزاداری «شاخسی واخسی» رفت. شاخسِی واخسِی (مخفف: شاه حسین، وای حسین) یا مراسم شاهحسینگویان، از آیینهای عزاداری در ماه محرم در میان ترکزبانان است. این مراسم در نواحی از آذربایجان و اردبیل، تبریز و سایر مناطق ترکزبان شمالغرب ایران برگزار می‌گردد. در این مراسم گروهی چوب به دست (یا بدون چوب با ضربه پا)، با حرکاتی هماهنگ (بالا و پایین آوردن چوبها)، عبارت شاخسی واخسی که تداعیکننده عبارت شاهحسین وایحسین است را تکرار می‌کنند. از این آیین به‌عنوان یکی از هویتهای تاریخی تبریز یاد کرده‌اند که قدمتش به دوران صفویان برمی‌گردد. به گفته برخی، این حرکت اولین بار توسط دسته نظامی قزلباشها در زمان شاه اسماعیل صفوی انجام گرفت.
محله تاریخی چهلاختران در شهر مقدس قم، فراتر از کوچهها و خانههای قدیمیاش، حامل یک شناسنامه زنده از آیینهای دینی شیعه است؛ آیینی که در قالب هیأتی مردمی؛ اما ریشهدار، با عنوان «هیأت چهلاختران» هر سال در محرم، به ویژه روز عاشورا، قله شکوه و معنای خود را آشکار میسازد. این هیأت که با شماره ۱۵۰۰ در فهرست ملی میراثفرهنگی ناملموس کشور به ثبت رسیده، نه تنها یکی از قدیمی‌ترین دستههای عزاداری قم؛ بلکه نمادی از پیوند دین، هویت و حافظه جمعی مردم این منطقه است.
شب پنجم محرم مردم تبریز در هیئت عزادارن پابوسان حضرت علی اکبر(ع) محله طالقانی تبریز شرکت کرده و برای سید و سالار شهیدان عزاداری کردند.
Δ