یک موزه پر از «پول»!

به گزارش خبرنگار مهر، موزه پول در مجموعه فرهنگی موزه‌ای دفینه؛ به‌عنوان نخستین موزه تخصصی و دائمی در زمینه انواع واسطه‌های مبادلاتی مانند سکه، اسکناس و دیگر اوراق بهادار ایران، در هفدهم تیرماه سال ۱۳۷۶ خورشیدی در تهران آغاز به کار کرد. این موزه روایتگر بخشی از تاریخ ایران است؛ تاریخی که از زبان سکه‌ها بازگو می‌شود.

در این موزه، روند دادوستد در دوره‌های گوناگون تاریخی و نقش ابزارهای ابتدایی مبادله، مانند حلقه‌های تبادل، به نمایش گذاشته شده است. همچنین، بازدیدکنندگان با نخستین قطعه فلزی دارای نقش و نخستین سکه‌های استاندارد که در کشور لیدی ضرب شده‌اند، آشنا می‌شوند.

از شاخص‌ترین بخش‌های موزه، نمایش نخستین سکه‌های ایرانی است که در دوران هخامنشی و به فرمان داریوش بزرگ ضرب شده‌اند؛ نمادی از هوشمندی و قدرت ایرانیان آن زمان. همچنین، سکه‌های ساتراپ‌ها و حاکمان تابع هخامنشی با نقش‌هایی از ارابه، کشتی و دیگر تصاویر هنرمندانه، بخش دیگری از گنجینه این موزه را تشکیل می‌دهند.

در این مجموعه، سکه‌هایی از دوره اسکندر مقدونی، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان نیز دیده می‌شود؛ آثاری که نمایانگر هنر و تاریخ غنی ایران‌زمین در قالب نقش‌ها و خطوط هستند.

بخش مهمی از موزه به سکه‌های اسلامی اختصاص دارد؛ سکه‌هایی از دوران اموی، عباسی، غزنوی، سلجوقی و دیگر سلسله‌ها که بازتابی از ورود و گسترش اسلام در ایران هستند. در این قسمت، هنر خوشنویسی در طراحی سکه‌ها جلوه‌ای خاص دارد.

افزون بر سکه‌ها، بخشی از موزه نیز به اسکناس‌ها اختصاص یافته است. از نخستین اسکناس‌های ایرانی که در دوران ناصرالدین‌شاه قاجار منتشر شدند تا نمونه‌های امروزی، همگی در این بخش به نمایش درآمده‌اند. موزه پول حتی نسخه اصلی نخستین طرح چاپ اسکناس در ایران را نیز نگهداری می‌کند؛ اسکناس‌هایی که هر یک روایتگر بخشی از خاطرات جمعی ما ایرانیان‌اند.

در این موزه که در ساختمان دفینه خیابان میرداماد قرار دارد تاریخچه اسکناس از زمانی که به شکل تبادل داد و ستد تبادل با مهر انجام می‌شد تا عصر حاضر در معرض دید و آشنایی مردم قرار دارد.

در بخشی از این موزه به تاریخچه نشر اسکناس در جهان اشاره شده و اطلاعات جدیدی در اختیار بازدیدکنندگان قرار می‌دهد. در این باره هم توضیحاتی روی دیوارها نصب است و هم آثاری که نشان دهد سیر تحول پول در ایران و جهان چگونه بوده است.

در بخشی از اطلاعات مربوط به تاریخچه نشر اسکنان در جهان آمده: چینی‌ها اولین کسانی بودند که در اواسط قرن دهم میلادی چیزی شبیه به اسکناس ابداع کردند و نام آن‌را چاو گذاشتند. به عقیده مورخان استفاده از پول کاغذی به سلسله سونگ (۹۶۰ – ۱۲۷۹ میلادی) در چین برمی‌گردد. اول کسی که به انتشار آن پرداخته، تایی نخستین امپراطور سلسله معروف سونگ است.

مردم چین برای ساختن پول کاغذی از مواد مختلف استفاده می‌کردند. آن‌ها با کاغذ تهیه شده از پوست درخت توت، اسکناس ساختند.

مهم‌ترین پول کاغذی دوره دودمان یوآن، «ژونگ چائو» بود. انتشار و توزیع چائو نشانه پیدایش نظام پول کاغذی واقعی محسوب می‌شود. در آن زمان و تا قبل از دیدن این کاغذهای جادویی، برای جهان‌گردان و مسافران خارجی، دیدن جاو که با کالاهای گوناگونی از خرید، فروش و پرداخت مالیات استفاده می‌شد، امری شگفت‌انگیز بود. بعضی جهانگردان مثل مارکوپولو و ابن بطوطه سیاح مراکشی که هر دو تقریباً در یک زمان به چین سفر کرده بودند، در سفرنامه‌های خود پول کاغذی را وصف کرده‌اند.

مارکوپولو یکی از سرشناس‌ترین جهانگردان در این باره می‌نویسد: همه دوست داشتند از این پول (یمعنی ژونگ تونگ چائو) استفاده کنند. زیرا بازرگانان هر کجا که می‌رفتند از آن استفاده کرده و با آن کالا می‌خریدند حتی با طلای خالص هم فرقی نداشت.

ابن بطوطه هم نوشته است: مردم چین از پول نقره استفاده نمی‌کنند پول آنها ورق کاغذی است به اندازه کف دست که روی آن مهر سلطنتی می‌زنند. اگر کسی بخواهد با طلا و نقره چیزی بخرد مردم نمی‌پذیرند تا او طلا و نقره را به پول بدل کند.

شواهد تاریخی حاکی از آن است که گویا نخستین اسکناس غیر کاغذی و پول اعتباری دنیا در ایران و در دوره اردشیر سوم هخامنشی، در سال ۳۵۸ قبل از میلاد رایج شده است یعنی حدود ۲۴۰۰ سال.

نام این پول اعتباری شاهاکان یا شاهاگان بوده است. شاهاکان مهر مخصوص پادشاهی بود که روی تکه‌های چرم به صورت داغ می‌زدند و اثری برجسته ایجاد می‌کرد و به جای سکه‌های زر و سیم کاربردی شبیه اسکناس امروزی داشت. اما اولین اسکناس شبیه به اسکناس‌های امروزی، در ۵ ژانویه سال ۱۶۹۱ میلادی در بانک استکهلم در کشور سوئد چاپ شد که هم‌اکنون در موزه این بانک نگهداری می‌شود.

برای رفتن به این موزه هم می‌توان از خیابان ولیعصر تقاطع میرداماد به خیابان و موزه دفینه رسید و هم از متروی میرداماد با یک تاکسی خود را به موزه رساند. همچنین در ساختمان دفینه، غیر از موزه پول، موزه هنرهای اسلامی، هنرهای جهان و آرایه های تاریخی نیز وجود دارد که از آنها نیز می‌توان بازدید کرد.