به گزارش اقتصادآنلاین؛ در دنیای مدرن، فناوری‌های پیشرفته به طور فزاینده‌ای به مواد خاص و کمیابی وابسته شده‌اند که نقشی حیاتی در توسعه صنعتی و علمی ایفا می‌کنند؛ یکی از مهم‌ترین این مواد، عناصر نادر خاکی هستند که به رغم نام خود، چندان نادر نیستند، اما استخراج و فرآوری آن‌ها دشوار و پرهزینه است.

 این عناصر که شامل ۱۷ فلز کمیاب و ارزشمند می‌شوند، در طیف گسترده‌ای از صنایع از جمله الکترونیک، انرژی‌های تجدیدپذیر، خودروسازی، پزشکی و صنایع نظامی کاربرد دارند؛ از تولید گوشی‌های هوشمند و باتری‌های پیشرفته گرفته تا ساخت موتورهای الکتریکی و تجهیزات لیزری، این عناصر نقش محوری در توسعه فناوری‌های نوین ایفا می‌کنند. با توجه به افزایش تقاضای جهانی برای این عناصر و محدودیت منابع، مدیریت پایدار استخراج و بازیافت آن‌ها به یکی از چالش‌های مهم اقتصاد جهانی تبدیل شده است.

عناصر نادر خاکی (Rare Earth Elements – REE) مجموعه‌ای از ۱۷ عنصر شیمیایی شامل ۱۵ عنصر لانتانید به همراه اسکاندیم و ایتریم هستند. این عناصر به دلیل خصوصیات منحصر به فرد خود در صنایع مختلف از اهمیت بالایی برخوردارند. 

کاربردهای عناصر نادر خاکی:

تولید تجهیزات الکترونیکی: یکی از مهم‌ترین کاربردهای عناصر نادر خاکی، تولید تجهیزات الکترونیکی پیشرفته است. این عناصر در ساخت باتری‌ها، ترانزیستورها، سنسورها و مگنت‌های قوی استفاده می‌شوند. نئودیمیوم و دیسپروسیم از جمله عناصری هستند که در تولید آهنرباهای فوق‌العاده قوی برای موتورهای الکتریکی و تجهیزات صوتی به کار می‌روند.

فناوری‌های سبز و انرژی‌های تجدیدپذیر: برخی عناصر نادر خاکی، به ویژه نئودیمیوم، در تولید آهنرباهای دائمی مورد استفاده در توربین‌های بادی و خودروهای الکتریکی نقش دارند. همچنین ساماریوم و گادولینیوم در تولید سلول‌های خورشیدی و باتری‌های پیشرفته به کار گرفته می‌شوند.

کاتالیست‌های صنعتی و شیمیایی: عناصر نادر خاکی در فرآیندهای کاتالیستی برای پالایش نفت، تولید مواد شیمیایی و کاهش آلاینده‌های صنعتی استفاده می‌شوند. سریوم و لانتان در کاتالیست‌های خودرو برای کاهش آلاینده‌های گازی نقش دارند.

تولید لیزرها و فناوری‌های نوری: عناصری مانند ایتربیوم و نئودیمیوم در ساخت لیزرهای پیشرفته، از جمله لیزرهای پزشکی، ارتباطات نوری و پژوهش‌های علمی استفاده می‌شوند. این لیزرها به دلیل دقت بالا در برش فلزات، درمان‌های پزشکی و سیستم‌های مخابراتی نقش حیاتی دارند.

صنعت مغناطیس و حافظه‌های الکترونیکی: عناصر نادر خاکی در تولید آهنرباهای دائمی و مغناطیس‌های نرم که در هارددیسک‌ها، اسپیکرها، لپ‌تاپ‌ها و تلفن‌های همراه استفاده می‌شوند، کاربرد دارند. آلیاژهای نئودیمیوم-آهن-بور به عنوان یکی از قوی‌ترین آهنرباهای موجود، در صنعت الکترونیک مدرن ضروری هستند.

صنایع دفاعی و نظامی: کاربرد عناصر نادر خاکی در صنایع دفاعی بسیار گسترده است. از آهنرباهای دائمی نئودیمیوم در تجهیزات نظامی، رادارها، سیستم‌های هدایت موشک و ارتباطات پیشرفته استفاده می‌شود. همچنین برخی از این عناصر در پوشش‌های رادارگریز و سنسورهای نظامی نقش دارند.

اهمیت اقتصادی و ژئوپلیتیکی عناصر نادر خاکی 

با توجه به کاربرد گسترده عناصر نادر خاکی، کشورهایی که منابع این عناصر را در اختیار دارند، از قدرت ژئوپلیتیکی بالایی برخوردارند. چین بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده عناصر نادر خاکی در جهان است و سهم عمده‌ای از بازار جهانی را در اختیار دارد. این کشور با اعمال محدودیت‌های صادراتی، توانسته تأثیر زیادی بر قیمت جهانی این عناصر بگذارد.

چالش‌های استخراج و تأمین عناصر نادر خاکی 

با وجود اهمیت بالای این عناصر، استخراج و فرآوری آنها با چالش‌هایی همراه است:

محدودیت منابع: تعداد معدود کشورهایی مانند چین، آمریکا و استرالیا دارای ذخایر اقتصادی قابل بهره‌برداری از این عناصر هستند.

فرآوری پیچیده: استخراج عناصر نادر خاکی نیاز به فناوری‌های پیشرفته دارد که هزینه‌بر و زمان‌بر هستند. تأثیرات زیست‌محیطی: استخراج و فرآوری این عناصر می‌تواند آلودگی زیست‌محیطی شدیدی ایجاد کند، که نیازمند کنترل و مدیریت دقیق است.
نوسانات قیمت: بازار عناصر نادر خاکی تحت تأثیر سیاست‌های بین‌المللی و نوسانات اقتصادی جهانی قرار دارد.

راهکارهای آینده برای تأمین پایدار عناصر نادر خاکی

برای کاهش وابستگی به منابع محدود این عناصر، راهکارهای زیر پیشنهاد شده‌اند:

بازیافت از تجهیزات الکترونیکی: استخراج عناصر نادر خاکی از باتری‌های قدیمی، موتورها و وسایل الکترونیکی یکی از راه‌های کاهش نیاز به استخراج معدنی است. 

تحقیق و توسعه در جایگزین‌های مصنوعی: برخی پژوهش‌ها به دنبال یافتن جایگزین‌های مصنوعی برای عناصر نادر خاکی در صنایع هستند. 

توسعه منابع جدید استخراج: کشورهایی مانند آمریکا و استرالیا سرمایه‌گذاری‌هایی برای افزایش استخراج داخلی خود انجام داده‌اند.

یادآوری می‌شود؛ عناصر نادر خاکی نقشی اساسی در توسعه فناوری‌های پیشرفته، صنایع دفاعی و انرژی‌های تجدیدپذیر دارند که با افزایش تقاضا برای این عناصر، اهمیت مدیریت منابع، کاهش وابستگی به تولیدکنندگان خاص و توسعه روش‌های جایگزین بیش از پیش احساس می‌شود. سرمایه‌گذاری در تحقیقات مرتبط با بازیافت و بهینه‌سازی مصرف این عناصر می‌تواند به حفظ تعادل در بازار جهانی کمک کند.