خرم آباد – ثبت جهانی «محوطه‌های پیش از تاریخ دره خرم‌آباد» با قدمت ۶۳ هزار سال، لرستان را به یکی از کهن‌ترین زیستگاه‌های بشری در فهرست یونسکو بدل کرد.
خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها: در روزگاری که طنین جنگ و سیاست جهان را درنوردیده، ایران صدای فرهنگ را بلند کرد. ثبت جهانی محوطه‌های پیش از تاریخ دره خرم‌آباد در اجلاس چهل‌وهفتم یونسکو، نه‌تنها روایتی از عظمت گذشته، بلکه بیانیه‌ای است برای آینده؛ آینده‌ای که از درون غارهای کهن و سنگ‌نگاره‌های رازآلود، تمدنی ۶۳ هزار ساله را به جهانیان معرفی می‌کند.
دره‌های خرم‌آباد، این کریدور فرهنگی عظیم در زاگرس مرکزی، که از اعماق دوران پارینه‌سنگی تا آستانه دوران آهن روایتگر تداوم حیات انسان است، حالا بر پیشانی یونسکو نشسته‌اند. در یکی از مهم‌ترین تصمیمات فرهنگی سال، کمیته میراث جهانی سازمان یونسکو، محوطه‌های باستانی خرم‌آباد را به‌عنوان بیست‌ونهمین اثر ثبت‌شده ایران در فهرست جهانی میراث بشری به رسمیت شناخت.
دره خرم‌آباد که دربردارنده مجموعه‌ای از محوطه‌های باستان‌شناسی، غارها، سکونتگاه‌ها و شواهد مربوط به دوران پارینه‌سنگی تا عصر آهن است، اکنون به‌عنوان بیست‌ونهمین اثر جهانی ایران، در زمره گنجینه‌های تمدن بشری به رسمیت شناخته شده است.
این ثبت جهانی، نه‌تنها اعتباری تازه برای میراث فرهنگی کشور، بلکه فرصتی راهبردی برای استان لرستان به شمار می‌آید؛ فرصتی برای معرفی هویت تاریخی منطقه، رونق گردشگری پایدار، جذب سرمایه‌گذاری فرهنگی و خلق فرصت‌های شغلی گسترده در حوزه صنایع‌دستی، خدمات و پژوهش‌های باستان‌شناسی.
وقتی تاریخ زنده شد
سیدرضا صالحی‌امیری، وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، این رخداد تاریخی را «بازگشت ایران به متن روایت جهانی تمدن» خواند و افزود: این ثبت جهانی فقط یک موفقیت نمادین نیست؛ این پیام روشن ایران است برای جهانیان، که فرهنگ، دیپلماسی و تاریخ، زبان ما در گفتگو با جهان است.
او در تشریح اهمیت علمی این ثبت افزود: بر اساس آزمایش‌های کربن و مستندات معتبر بین‌المللی، محوطه‌های دره خرم‌آباد از قدمتی بالغ بر ۶۳ هزار سال برخوردارند؛ آماری که تاکنون هیچ کشور دیگری در جهان برای یک زیستگاه انسانی ارائه نکرده است.
وزیر میراث‌فرهنگی این موفقیت را پاسخی فرهنگی به پروژه ایران‌هراسی دانست و تأکید کرد: در روزهایی که منطقه در آتش جنگ و خشونت می‌سوزد، ملت ایران با صدای فرهنگ وارد میدان شده است. ثبت جهانی خرم‌آباد، اثبات این واقعیت است که ما ملتی هستیم برخاسته از سنگ، خاک، صلح و دانایی، نه از خشونت و سلطه‌طلبی.
صالحی‌امیری با اشاره به پتانسیل لرستان در گردشگری نخبگانی و علمی، افزود: خرم‌آباد نه‌تنها یک سایت باستان‌شناسی، بلکه سکوی پرتابی برای توسعه پایدار گردشگری مبتنی بر دانش، هنر و مردم‌محوری است. اکنون نوبت بهره‌برداری از این ظرفیت در تعامل با دانشگاه‌ها، نهادهای مدنی و جوامع محلی است.
دره خرم‌آباد؛ راهی به قلب فرهنگ بشر
ثبت جهانی غارهای خرم‌آباد، در کنار آثاری چون چغازنبیل، تخت‌جمشید و بیستون، ایران را در مرکز گفتمان تاریخی جهان قرار داده است. از غار یافته، کهن‌ترین زیستگاه انسان‌های اولیه در فلات ایران، تا لایه‌های تمدنی تپه فلک‌الافلاک، خرم‌آباد امروز به سندی زنده از پیوستگی تاریخی ایران بدل شده است.
صالحی‌امیری همچنین نوید داد که با تکمیل مستندات، قلعه فلک‌الافلاک نیز به‌زودی در مسیر ثبت جهانی قرار خواهد گرفت؛ قلعه‌ای که قرن‌ها پاسدار تاریخ، امنیت و هویت لرستان بوده و اکنون، در قامت میراث بشری، آماده بازگشت به صحنه جهانی است.
آغازی نو در صیانت از هویت ملی و فرهنگی ایران
علیرضا ایزدی، مدیرکل ثبت و حریم آثار، حفظ و احیا میراث معنوی و طبیعی، در یادداشتی به مناسبت ثبت جهانی «محوطه‌های پیش از تاریخ دره خرم‌آباد» در فهرست میراث جهانی یونسکو، این رخداد را نقطه عطفی در تاریخ فرهنگ ایران زمین دانست و نوشت: «امروز بی‌تردید یکی از روزهای درخشان حافظه تاریخی ملت ایران است. جهانی شدن محوطه‌های تاریخی خرم‌آباد، نه‌تنها افتخاری برای زاگرس تاریخ‌ساز و لرستان سربلند است، بلکه فصلی نو در روایت تمدن دیرپای ایران در قلب جوامع بین‌المللی خواهد بود.»
ایزدی افزود: سرزمین سنگ و آب، دیار غیرت و استواری، از هزاران سال پیش بستر شکل‌گیری زیست فرهنگی ماندگار بوده است. از دوران پارینه‌سنگی میانی و بالایی، از حضور نئاندرتال‌ها تا استقرار انسان‌های هوشمند در غارهایی چون یافته و کلدر، تا استمرار این تمدن به درون دره‌های خرم‌آباد و اوج آن در قلعه فلک‌الافلاک، مجموعه‌ای باستانی و زنده از تمدن و فرهنگ شکل گرفته که گویای بازه‌ای دست‌کم ۴۰ هزار ساله از زندگی مستمر انسانی است.
وی ادامه داد: بررسی‌های علمی و کاوش‌های مستند، از نخستین هیأت‌های باستان‌شناسی در سال ۱۹۵۱ میلادی تاکنون، زمینه‌ساز شکل‌گیری پرونده‌ای جامع برای ثبت این اثر در فهرست میراث جهانی شد. در صحن علنی کمیته میراث جهانی یونسکو در پاریس، این محوطه‌ها به‌عنوان گواهی یکتا از قدمت تمدن در ایران به رسمیت شناخته شد؛ افتخاری که در این مقطع حساس تاریخی، معنایی دوچندان یافته است.
مدیرکل ثبت آثار تاریخی اظهار داشت: در دورانی که افکار عمومی جهان با وقایع تلخ و تکرار فجایع انسانی درگیر است، جهانی شدن دره‌های خرم‌آباد، تبلور اصالتی است که با صلح، هنر، فرهنگ، منطق و انسان‌دوستی بنا شده؛ روایتی راستین از تمدنی که نه با شمشیر که با عشق و مهر، با هنر و خرد و بر پایه انسانیت به اوج رسیده است.
ایزدی در بخش دیگری از یادداشت خود نوشت: امروز خرم‌آباد، به‌عنوان نماد شکوه فرهنگی ایران، در منظر جهانیان ایستاده و قلعه فلک‌الافلاک، این میراث سترگ، مدال افتخار تمدنی را بر سینه خود می‌بیند. دره‌هایی که امروز جهانی شده‌اند، نه‌تنها روایتگر گذشته‌اند، بلکه پیامی برای آینده بشریت در بستر تعامل، هم‌زیستی و مهرورزی‌اند.
وی ادامه داد: امروز، ۲۰ تیر ۱۴۰۴، روزی پرافتخار در تاریخ معاصر ایران است؛ روزی که جهانیان با احترام در برابر تمدن چندین هزار ساله ایرانیان سر تعظیم فرود آوردند و به استمرار فرهنگ زیستی و زیست فرهنگی این سرزمین گواهی دادند.
ایزدی با تأکید بر جایگاه لرستان در گفتمان تمدنی کشور خاطرنشان کرد: لرستان امروز پرچمدار این افتخار است؛ نمادی از وفاق ملی، فرهنگ دیرپای زاگرس و باور تاریخی مردمی که قرن‌ها دل در گرو ایران داشته‌اند. این پیروزی، تنها یک ثبت جهانی نیست، بلکه سندی زنده از ماندگاری فرهنگ ایرانی و گامی بزرگ در مسیر تثبیت نقش ایران در حافظه تاریخی جهان است.
وی در پایان با تبریک این دستاورد تاریخی، افزود: این افتخار بزرگ را به مردم غیور لرستان که قرن‌ها پاسدار فرهنگ و تاریخ ایران بوده‌اند، تبریک می‌گویم و امید دارم با هم‌افزایی ملی، مسیر شناسایی و ثبت جهانی دیگر گنجینه‌های فرهنگی ایران اسلامی با قدرت بیشتری ادامه یابد.
تثبیت نقش تمدنی ایران در منظومه فرهنگی جهان
رئیس فراکسیون گردشگری و میراث‌فرهنگی مجلس، در پی ثبت جهانی محوطه‌های باستانی دره خرم‌آباد به‌عنوان بیست‌ونهمین اثر ثبت‌شده جمهوری اسلامی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو، در پیامی این دستاورد بزرگ را به مردم ایران به‌ویژه مردم اصیل و فرهیخته استان لرستان تبریک گفت.
فتحی در این پیام اظهار داشت: در جهانی که نبرد روایت‌ها تعیین‌کننده جایگاه ملت‌هاست، ثبت جهانی آثار فرهنگی تاریخی، نه‌تنها صیانت از گذشته، بلکه بازپس‌گیری گفتمان هویتی ملت ایران از جریان‌های رسانه‌ای تحریف‌گر است. دره خرم‌آباد امروز نه فقط به عنوان یک سایت باستانی، بلکه به مثابه سندی زنده از شکوه ایران فرهنگی، بر نقشه تمدن بشری نقش بسته است.
وی ادامه داد: این رخداد تاریخی، نمادی روشن از حضور ریشه‌دار و تأثیرگذار ملت ایران در تاریخ تمدن جهانی است. ثبت جهانی این اثر، بازتاب صدای اصالت، فرهنگ و شکوه تمدنی ایران اسلامی در عرصه دیپلماسی فرهنگی است.
رئیس فراکسیون گردشگری مجلس با تأکید بر اینکه میراث‌فرهنگی تنها یادگاری از گذشته نیست، تصریح کرد: میراث‌فرهنگی، زبان زنده فرهنگ، عقلانیت، صلح‌طلبی و شکوه تمدنی ملت‌هاست. ثبت جهانی دره خرم‌آباد پژواکی است از این صدا؛ صدایی که از اعماق تاریخ برخاسته و امروز را معنا می‌کند و در شکل‌دهی به تعاملات فرهنگی آینده بشریت نقش‌آفرین خواهد بود.
فتحی با اشاره به ویژگی‌های منحصربه‌فرد محوطه‌های باستانی دره خرم‌آباد اظهار کرد: این مجموعه ارزشمند با دارا بودن غارها و پناهگاه‌های تاریخی مربوط به دوره پارینه‌سنگی، نه‌تنها از منظر باستان‌شناختی واجد اهمیت است، بلکه در حوزه مطالعات انسان‌شناسی و روایت سیر تطور فرهنگی بشر نیز جایگاهی ممتاز دارد. ثبت جهانی این محوطه، ایران را در جایگاه محوری گفت‌وگوی تمدن‌ها قرار می‌دهد.
وی با بیان اینکه این رخداد نتیجه تلاش هماهنگ نهادهای علمی، اجرایی، دیپلماتیک و مدنی کشور است، گفت: معرفی چهره اصیل و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، فراتر از هیاهوهای سیاسی، بر پایه عقلانیت تاریخی و سرمایه تمدنی صورت می‌گیرد و باید تقویت شود.
فتحی در پایان، ضمن قدردانی از تلاش‌های وزارت میراث‌فرهنگی، به‌ویژه تیم علمی و فنی تهیه‌کننده پرونده ثبت جهانی این اثر، تأکید کرد: امیدوارم روند ثبت آثار جهانی ایران با نگاهی راهبردی، علمی و مشارکت‌محور ادامه یافته و به ابزاری مؤثر برای توسعه پایدار گردشگری، ارتقای سرمایه فرهنگی ملی و تعمیق دیپلماسی فرهنگی کشور تبدیل شود.
لایه‌هایی از حیات بشری در ده‌ها هزار سال گذشته
سید حمیدرضا کاظمی، رئیس مجمع نمایندگان لرستان هم گفت: «میراث فرهنگی و تاریخی این سرزمین، زیباترین جلوه‌گاه معرفی ایران اسلامی به جامعه جهانی است و لرستان عزیز، یکی از قله‌های این فرهنگ فاخر است که امروز به جهانیان معرفی شد.
ثبت جهانی دره خرم‌آباد، نه‌تنها برای استان لرستان و مردم ایران، بلکه برای جامعه بشری به‌عنوان میراث مشترک فرهنگی، دستاوردی عظیم و نقطه عطفی بی‌سابقه است. این موفقیت بزرگ، گواه روشنی بر اهمیت ارزش‌های بی‌نظیر ایران فرهنگی در پهنه تاریخ تمدن انسانی است.
دره خرم‌آباد مجموعه‌ای منحصربه‌فرد از پناهگاه‌ها و غارهای باستانی است که با شواهد مستند از زندگی نئاندرتال‌ها و انسان امروزی، لایه‌هایی از حیات بشری در ده‌ها هزار سال گذشته را به تصویر می‌کشد. از ابزارهای سنگی گرفته تا نشانه‌های آداب زیستی و تزئینی در غار یافته، همگی بازتابی از ظرفیت‌های شناختی، اجتماعی و فرهنگی نیاکان ماست. کاوش‌های علمی و پژوهش‌های میان‌رشته‌ای در این منطقه، آن را به منبعی بی‌بدیل برای شناخت سیر تکامل انسان در غرب آسیا تبدیل کرده است.
ثبت جهانی این محوطه، دریچه‌ای نو به سوی توسعه فرهنگی، علمی و اقتصادی برای لرستان می‌گشاید و ظرفیت‌های تازه‌ای را برای جذب گردشگر، همکاری‌های بین‌المللی، اشتغال‌زایی و تقویت هویت ملی فراهم می‌سازد؛ موضوعی که با تلاش‌های پیگیرانه مسئولان و کارشناسان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به ثمر نشست.
این افتخار ملی را به مردم شریف لرستان، جامعه فرهنگی کشور و تمامی دوستداران میراث کهن ایران تبریک عرض می‌کنم و امیدوارم با عزم جمعی، مسیر حفاظت و بهره‌برداری پایدار از این گنجینه ارزشمند با قدرت ادامه یابد.»
صدایی از دل سنگ، پیامی برای آینده
دره خرم‌آباد، این ژرف‌ترین حافظه بشری در دل کوه‌های ایران، نه‌فقط به عنوان یک سایت باستانی، بلکه به‌عنوان زبان گویای تمدن ایرانی، در یونسکو به رسمیت شناخته شدند. صدایی که از دل سنگ، از خاک، از استخوان و سفال برخاسته و اکنون در تالارهای جهانی طنین‌انداز است.
وزیر میراث‌فرهنگی با تبریک این اتفاق بزرگ به ملت ایران، به‌ویژه مردم غیور لرستان، گفت: «خرم‌آباد چراغی است در تاریکی فراموشی؛ پیامی آرام اما مقتدر از دل تاریخ برای آینده. این ثبت جهانی، تعهدی است میان‌نسلی برای حفاظت از گنجینه بشری. صدای فرهنگ ایران را هیچ دیواری خاموش نخواهد کرد.»
تثبیت جایگاه جهانی این میراث ارزشمند، نتیجه ماه‌ها تلاش مستمر، پیگیری میدانی و هم‌افزایی نهادهای مختلف از جمله وزارت میراث‌فرهنگی، بدنه دیپلماسی فرهنگی کشور و مجموعه مدیریتی استان لرستان است که در نهایت به تصویب نهایی این پرونده در فهرست یونسکو انجامید.
ثبت جهانی دره خرم‌آباد را باید نه‌فقط یک افتخار منطقه‌ای، بلکه یک رویداد ملی و میراثی برای همه ایرانیان است؛ گواهی روشن بر تداوم حیات، فرهنگ و تمدن در سرزمین زاگرس و لرستان، که از ژرفای تاریخ برخاسته و اکنون در حافظه جهانی بشریت ماندگار شده است.
پرونده «غارهای پیش از تاریخ دره خرم‌آباد» که پیشتر به دلیل فقدان اسناد کافی و مسائل مدیریتی از سوی ایکوموس رد شده بود، با اصلاح و حذف بخشهایی از آن رأی مثبت یونسکو را گرفت.
تبریز- فرمانده یگان حفاظت میراث‌فرهنگی آذربایجان شرقی گفت: ۳۷ قلم شیء مشکوک در تبریز کشف شده که ۴ مورد آن اصالت تاریخی دارند.
پرونده محوطه و غارهای پیش از تاریخ دره خرم آباد در فهرست یونسکو ثبت جهانی شد.
معاون میراث فرهنگی نوشت: اهمیت ثبت جهانی پرونده محوطه های خرم آباد از این حیث است که بیانگرسکونت انسان‌های هوشمند در دوره پارینه سنگی و تعاملات فرهنگی آن در بیش از ۶۵ هزار سال پیش است.
Δ