موزه هنرهای ملی ایران؛ تاریخچه، نقشه و عکس

موزه هنرهای ملی ایران، موزه‌ای بسیار فاخر است که از جاهای دیدنی تهران به شمار می‌رود و در میدان بهارستان، خیابان کمال الملک و در ساختمان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار دارد. در این موزه، آثار بسیاری از هنرمندان ایرانی در رشته‌های هنری مختلف به نمایش درآمده‌اند. به همین سبب، در سال ۱۳۶۹ خورشیدی، این موزه‌ی تاریخی در لیست آثار ملی ایران قرار گرفت.

دیرینگی ساخت موزه هنرهای ملی ایران

در زمان فتحعلی شاه قاجار، در مکان فعلیِ ساختمان‌های «وزارت فرهنگ» و «سازمان برنامه و بودجه»، مجموعه‌ای مشهور به «قصر و باغ نگارستان» وجود داشت. این مجموعه از ناحیه شمال، تا خیابان «هدایت» فعلی و از ناحیه جنوب، تا میدان بهارستان را شامل می‌شد. همچنین، در جنوبی‌ترین قسمت باغ مزبور، حوضخانه‌‌ی بسیار زیبایی هم وجود داشت.

مجموعه‌ی مزبور، بین سال‌های ۱۸۰۷ تا ۱۸۱۷ میلادی به دست دو معمار زبده‌ی دوران قاجار به نام‌های «استاد عبدالله خان» و «استاد آقاجانی اصفهانی» بنا شد.

مطابق با اسناد تاریخی موجود، مجموعه‌ی قصر و باغ نگارستان، عمارتی تابستانه بود که فتحعلی شاه قاجار بسیار به آن علاقه داشت. او در فصل تابستان برای گریز از گرما در این مجموعه اقامت می‌نمود. علت نامگذاری این مجموعه به نگارستان نیز وجود پرتره‌های زیادی از شاهان قاجار بود که در یکی از اتاق‌های قصر آن به دیوار آویخته شده بودند.

در سال‌های اخیر، از مجموعه‌ی مزبور فقط یک حوض‌خانه باقی مانده بود. این حوض‌خانه در سال ۱۳۰۹ خورشیدی به همت شخصی به نام مرحوم «حسین طاهرزاده»، مشهور به «استاد بهزاد» به مدرسه‌ی «صنایع قدیمه» تغییر کاربری داد.

طاهرزاده از هنرمندان برجسته‌ی رشته‌ی نقاشی و طراحی نقشه‌های قالی و مینیاتور بود که ریاست «نقشه‌کشی در موسسه‌ی قالی» و ریاست «هنرستان هنرهای زیبا» را بر عهده داشت.

بهزاد در مدرسه‌ی صنایع قدیمه برای رشته‌ی مینیاتورِ ایران و سایر رشته‌های هنری، آزمونی برگزار کرد تا شخصی برگزیده، به تدریس این رشته‌ها بپردازد. در نهایت، از میان افراد شرکت‌کننده، شادروان «استاد هادی تجویدی» برای رشته‌ی مینیاتور برگزیده شد که عنوان اولین معلم مینیاتور مدرسه را به خود گرفت.

در طی سال‌های بعد، طاهرزاده به منظور احیا و تجدید حیات هنرهای ملی، سنتی و اصیل ایران، مدرسه‌ی صنایع قدیمه را به «موزه هنرهای ملی ایران» تبدیل نمود. بنابراین، آثار زیادی از هنرمندان دوره قاجار در این موزه به معرض نمایش گذاشته شد.

سبک معماری حوضخانه و تحولات آن

حوض‌خانه‌ی موجود در مجموعه‌ی نگارستان، شکلی مشابه صلیب داشت و دارای چهار شاه‌نشین بود. این اتاق‌های شاه‌نشین در و پنجره نداشتند و رو به باغ ساخته شده بودند.

همچنین، به تبعیت از اصول معماری ایرانی، در این حوض‌خانه یک سقف گنبدی‌شکل بر روی چهار ستونِ سنگی ساخته شده بود. در مرکز این ستون‌ها، حوض دایره‌‌شکلِ زیبایی از جنس مرمر وجود داشت. ستون‌های اطراف حوض، دارای منافذی بودند که آب از آن‌ها با فشار به داخل حوض می ریخت و جلوه‌ی بسیار زیبایی ایجاد می‌نمود.

شایان توجه است که در قسمت‌های مختلف حوض‌خانه موزه هنرهای ملی ایران، تزییناتی از گچبری مشاهده می‌شد. بعدها با تبدیل بنای مزبور به موزه، تزیینات دیگری از قبیل کاشی‌های پر نقش‌ونگار نیز به آن اضافه شدند. علاوه بر آن، تغییر دیگری در معماری بنا صورت گرفت. هرچند تلاش بر این بود که اصالت بنا حفظ شود، اما معماریِ آن از حالت صلیب، به ساختمانی مستطیل شکل با سقف شیروانی تغییر پیدا کرد.

درباره استاد حسین طاهرزاده، بهزاد

استاد بهزاد در سال ۱۲۶۶ خورشیدی در خانواده‌ای مذهبی به دنیا آمد. او از همان دوران کودکی به نقاشی علاقه‌ی بسیاری داشت و این علاقه را به دلیل مخالفت خانواده به صورت پنهانی دنبال می‌نمود. او برای فراگرفتن نقاشی، از مهارت نقاشان برجسته‌ای از قبیل «آقا میر غفار» بهره می‌برد.

استاد بهزاد بعدها به منظور ارتقا سطح نقاشی خود به شهر تفلیس (پایتخت گرجستان) سفر کرد و به تحصیل هنر نقاشی پرداخت. او چندین مرتبه ضمن همکاری با روزنامه‌ی «ملانصرالدین» به کشیدن کاریکاتور مشغول شد. او پس از پایان تحصیلاتش در تفلیس، به تبریز بازگشت و با نشریه‌هایی از جمله «حشرات الارض» همکاری نمود و سپس، خود نشریه‌ای به راه انداخت.

از کارهای مهمِ دیگرِ استاد طاهرزاده می‌توان به «مصورسازی» کتاب‌هایی نظیر «سفینه‌ طالبی»، «اخلاق مصور» و «تاریخ مصور ایران» اشاره کرد. مصورسازی، شیوه‌ای است که به وسیله‌ی آن، تصاویر، نمودارها و انیمیشن‌هایی برای برقراری ارتباط با یک پیام، ایجاد می‌شوند.

آثار به نمایش درآمده در موزه هنرهای ملی ایران

در این موزه تعداد زیادی تابلوی نقاشی به نمایش درآمده‌اند که اغلبِ آن‌ها الهام گرفته از آثار منظوم شاعران هستند؛ شاعرانی همچون:

• فردوسی، نظامی، خیام، مولوی، حافظ، عبدالرحمن جامی، عطار نیشابوری و…

بیش از ۵۰ عدد از این تابلوها برای نمایش داستان‌های حماسی، عاشقانه، فلسفی و عرفانی ایجاد شده‌اند. در میان تابلوهای مزبور، تصاویری از داستان‌های یوسف و زلیخا، خسرو و شیرین، داستان‌های حماسی شاهنامه‌ی فردوسی، هفت پیکر، لیلی و مجنونِ نظامی و دختر ترسا، مشاهده می‌شوند.

تمامی آثار به نمایش درآمده در موزه هنرهای ملی ایران به دست هنرمندان معروفی ایجاد شده‌اند که برخی از آن‌ها عبارتند از:

• محمد علی زاویه، مقیمی تبریزی، علی اسفرجانی، علی مطیع و.‌‌..

این موزه با توجه به آثار مینیاتور متعددی که در خود جای داده‌ است، شباهت زیادی به موزه‌ی استاد فرشچیان در کاخ سعدآباد تهران دارد. در زیر به معرفی هنرمندانی می‌پردازیم که در زمینه‌ی مینیاتور و سایر رشته‌های هنری، آثاری خلق کرده‌اند که در موزه‌ی مزبور به نمایش درآمده‌اند:

• مینیاتور: محمد علی زاویه، علی کریمی (نگارگر معاصر ایرانی)، مقیمی تبریزی، علی مطیع، علی اسفرجانی و…
• تذهیب و تَشعیر: استاد علی درودی، عبدالله باقری، نصرالله یوسفی
• مُنَبّت و مُشَبّک: احمد امامی آباده‌ای
• خاتم‌سازی: محمد حسین صنیع خاتم
• سفالگری: حسین کاشی‌تراش، معمارزاده
• زری‌بافی: حبیب الله طریقی

علاوه بر آن، در موزه‌ی مزبور اشیایی نیز وجود دارند که از میان آن‌ها می‌توان به «جای چراغ یا قندیل‌هایی فلزی» اشاره کرد. این قندیل‌ها، در محوطه‌ی مرکزی سالن موزه، در وسط تاق و چهار طرف آن آویزان شده‌اند. تمامی قندیل‌ها، مزین به نقش‌های مشبک هستند که طراحی آن‌ها توسط شخصی به نام «عیسی بهادری» انجام شده است.

موزه هنرهای ملی ایران؛ جذاب‌ترین موزه آثار هنری در پایتخت

موزه هنرهای ملی ایران یکی از موزه‌هایی است که هنرهای ملی، اصیل و سنتی کشور را در خود جای داده‌ است. به همین دلیل، گردشگران داخلی و خارجی ضمن سفر خود به تهران با تورهای ایرانگردی از این موزه دیدن می‌کنند. دستی بر ایران ضمن معرفی این موزه و ترغیب گردشگران به رعایت اصول گردشگری مسئولانه، توصیه می‌کند که بازدید از سایر جاذبه‌های گردشگری تهران را از دست ندهید.